Waargebeurde verhalen: dit is waarom je er zo gevoelig voor bent

Waarheid en fictie in roman en drama

Al geruime tijd bespeur ik bij de consument van verhalen een grote behoefte aan echt gebeurd. Zo'n dertig jaar geleden vond ik de vraag ''heeft u dat echt meegemaakt, is dat echt gebeurd, mevrouw?'' een nogal naïeve vraag van een onervaren lezer, die nog nooit had gehoord van de suspension of disbelief en de ingevulde Unbestimmtheitsstellen, de ankers van de literatuurwetenschap, waar de maker van historische fictie vast op vertrouwt. Mijn wedervraag was steevast: Is het in uw ogen een beter boek als u weet dat het echt is gebeurd? Deze gewetensvraag impliceert dat de kwaliteit van het vertelde verhaal niet berust in het werkelijkheidsgehalte. Natuurlijk vonden ze van wel, maar dat durfden ze me niet te zeggen.

Inmiddels is in de literatuur de dwang van de werkelijkheid en het echt gebeurde toegenomen. Met verzonnen verhalen gaat het in de boekhandel niet zo goed. Het nieuwe genre life-writing daarentegen kent vele aanhangers en beoefenaars. De literatuurstudie aan de universiteit houdt zich verregaand bezig met het thematisch groeperen van romans rond intersectionaliteit, gender, postkolonialisme. De roman dus in dienst van de werkelijkheid. De schrijver als actievoerder. De waarde wordt afgemeten aan het engagement met een maatschappelijk relevant onderwerp. De eis van sommige pressiegroepen is dat een mannelijke auteur zich niet mag aanmatigen te weten wat er in een vrouw omgaat, laat staan dat een witte, heteroseksuele man zich mag bezighouden met de gevoelens van een zwarte, lesbische vrouw. Het is allemaal een stuk ingewikkelder geworden dan toen Tolstoi Anna Karenina schreef.

'Dit is niet echt'

De precieze nabootsing of navertelling van de werkelijkheid is een gebod geworden. Een fictionele ingreep om het drama te condenseren, om een karakter reliëf te geven, om een visie op de werkelijkheid uit te venten; dat alles wordt meer en meer als een laaghartige aanval op de waarheid gezien. Bedrog! Smaad! Laster! En wie dat doet moet er een disclaimer aan hechten: let op, dit is niet echt. Het is net echt maar niet echt.

Vroeger stond er gewoon op de titelpagina 'roman' of in de trailer 'historisch drama'. Dan wist iedereen dat er sprake was van een visie op de werkelijkheid, een vertekening wellicht, een willekeurige greep, een hoogstpersoonlijke interpretatie. Enfin, iedereen kende de regels van fictie. W.F. Hermans mocht katholieken beledigen en Reve mocht God in de gedaante van een ezel opvoeren. Dat was niet makkelijk, maar de onafhankelijke rechter zei, dat het mocht. Hoe meng je werkelijkheid en fictie? Ik houd me er al dertig jaar mee bezig. Hier is het laatste woord nog niet over gesproken. Echt waar niet.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, of volg het programma via Facebook en Twitter.