Oorlog in Westerbork

Oorlog in Westerbork gaat over de periode direct na de bevrijding van het kamp op 12 april 1945. Journalist en documentairemaker Frénk van der Linden vertelt bij Spraakmakers dat er op dat moment voornamelijk Duitse en Oostenrijkse joden in het kamp zaten. "De autoriteiten wilden hen niet zomaar laten gaan, omdat ze eerst wilden uitzoeken met wie ze van doen hadden." Het was volgens Van Der Linden de ‘enige plek op de wereld waar joden en collaborateurs samen achter prikkeldraad zaten'.

‘Gevlucht voor Hitler’

De documentairemaker legt uit dat Westerbork in 1939 was opgezet als opvangkamp voor vooral joden die waren gevlucht voor Hitler. Hij legt uit dat de bewoners van het kamp een eigen ordedienst in het leven hadden geroepen.

"Toen de Duitsers in ’42 Westerbork ombouwden tot een doorvoerkamp voor joden, hebben ze één op één die orde dienst overgenomen." Hierdoor ontstond ook frictie tussen hen en "de Nederlandse joden die na razzia’s werden vastgezet in Westerbork. Het overgrote deel van de Duitse en Oostenrijkse joden deed mee aan het systeem, ook weer begrijpenderwijs, om het vege lijf te redden." Dit is volgens Van Der Linden vooral de groep die bij de bevrijding van het kamp werd aangetroffen.

‘Levensgevaarlijk om het kamp te verlaten’

Fred Mouw zat in die periode als zevenjarig jongetje met zijn ouders in kamp Westerbork. Het was volgens hem levensgevaarlijk was om het kamp zomaar te verlaten. De bevrijding was nog niet officieel en "over de hei in Westerbork zwierven nog allerlei Duitsers die dachten dat de oorlog nog niet verloren was. Dat was voor ons, voor mijn ouders en voor mij, de hoofdreden dat wij nog in Westerbork waren."

Van Der Linden: "Dan zit je met de situatie dat het Nederlands militair gezag het overneemt van de Canadezen binnen een dag of twee, en die binnenkomende ‘foute' Nederlanders onder controle moet zien te krijgen."

Vanwege de beperkte manschappen werd de keus uiteindelijk gemaakt om negenduizend van hen in Kamp Westerbork te plaatsen en "dan in hemelsnaam maar enkele tientallen van ‘die joden’ aanwijzen als bewakers van die NSB’ers, SS’ers, noem maar op." Die manier van bewaken ging volgens Van Der Linden lang niet altijd vrijwillig en duurde een maand, waarna de Binnenlandse Strijdkrachten die taak overnamen.

De vader van Fred Mouw was een van deze bewakers. Hij vertelt dat zijn vader een stuk hout of een knuppel kreeg waarmee hij mensen moest bewaken, maar "die mensen waren zo bang en zo haveloos, die hadden helemaal geen interesse om weg te gaan."

Jodenjagers

In deze "noodlotie speling van de geschiedenis" vertelt Van Der Linde ook dat "een aantal joden, ook weer volkomen te snappen, zichzelf niet in de hand konden houden. Er waren daar mensen die daar ineens Jodenjagers zagen binnenkomen zoals Martin Hintink", die volgens Van Der Linden verantwoordelijk was voor het oppakken van duizenden joden. "Ik durf wel te zeggen: 'In die situatie zou ik persoonlijk niet mijn fikken in mijn zak hebben kunnen houden'."

In augustus 1945 waren volgens Van Der Linden 89 mensen overleden in kamp Westerbork door mishandeling, ondervoeding, gebrek aan hygiëne en dwangarbeid. "Wij hebben geen bewijs kunnen vinden voor regelrechte moord."

De documentaire Oorlog in Westerbork is maandag 28 maart om 20.25 uur te zien op NPO 2.