'Neem fascisten serieus, dan kun je ze effectiever bestrijden'

Het is volgens Knegt verstandig om fascisme te benaderen als een analytisch concept. "Het is zo'n moreel geladen politiek scheldwoord dat ik begrijp dat er in demonstraties die link wordt gelegd en dat het ook een effectief mobilisatie instrument is, maar voor mij is fascisme in essentie een politieke ideologie, net als socialisme, conservatisme of liberalisme. Dus het is ook wat abstracter dan dat je per se dat pakje moet dragen of die laarzen aan moet doen, of die gebaren moet maken, zoals we recent ook weer hebben gezien. Dat hoef je allemaal niet te doen om toch een fascist te kunnen zijn".

Revolutionaire transformatie

Voor Knegt is de kern van de ideologie: nationalisme, populisme, de mythe van nationale wedergeboorte, maar ook een idee van een revolutionaire transformatie. "Fascisten stellen zich niet tevreden met wat cosmetische aanpassingen, maar willen echt een ander systeem, een andere staat en ook een ander soort mens die daarin leeft. En fascisten beschouwen geweld als een acceptabele manier om allerlei maatschappelijke problemen op te lossen. Of ze verheerlijken zelfs geweld als doel op zichzelf."

Onmacht

De demonstratie op de Dam gisteren liet zien dat het antifascisme kennelijk ook weer terug is in Nederland. De geschiedenis daarvan is bijna net zo lang als die van het fascisme zelf, aldus Daniel Knegt. "Fascisten begonnen hun politieke successen met het mishandelen en in elkaar slaan en terroriseren van socialisten en communisten, dus die moesten daar wat mee. Naast terugvechten moesten ze ook een ideologisch antwoord en een verklaring voor dat fascisme vinden. Het paste eigenlijk niet in het marxistische model van hoe het kapitalisme ten onder zou gaan. Uiteindelijk is er in de jaren twintig een verklaring aangenomen, die zei dat fascisme een soort van laatste fase zou zijn van het in crisis verkerende kapitalisme. Om aan de macht te kunnen blijven, wordt de democratie en het liberale systeem opgeofferd, zodat het kapitalistische systeem nog even verder kan bestaan. En dat betekende dus eigenlijk dat vanuit communistisch oogpunt het een goed teken is dat er fascisten zijn, want dan is de revolutie die de grote bevrijding en de communistische maatschappij gaat brengen, nabij. Dat heeft ook een rol gespeeld in de onmacht van de linkse beweging om de opkomst van de nazi's in de vroege jaren dertig tegen te houden. Naast dat socialisten en communisten elkaar onderling de hele tijd een kopje kleiner maakten."

In de jaren zestig en zeventig bloeide de antifascistische beweging weer op. Knegt: "Het begrip fascisme werd toen heel erg geprojecteerd op alles waar mensen niet blij mee waren. Als je een uniform aan had, was je eigenlijk al een soort halve fascist. Het probleem is dat het begrip daarmee uiteindelijk ook betekenisloos dreigde te worden." Knegt pleit ervoor het fascisme beter te leren begrijpen en ook wat het aantrekkelijk maakt voor mensen. "Dat maakt het misschien ook makkelijker om er positie tegen in te nemen. Dus niet alleen maar doen van die mensen begrijpen het niet. Daar kom je er niet mee. Je moet fascisten serieus nemen, want dan kan je ze ook effectiever bestrijden."