Roxane van Iperen: 'Citaten van Anne Frank worden te universeel benaderd'

'Ondanks alles geloof ik in de innerlijke goedheid van de mens'

Het is misschien wel de meest geciteerde zin uit het dagboek van Anne Frank: "Ondanks alles geloof ik in de innerlijke goedheid van de mens." Maar waarom wordt net dit citaat overal uitgelicht? "Dat is toch vanuit een wens," verklaart Van Iperen. "Want ik kan genoeg andere zinnen eruit halen waarin ze schrijft 'het zit in ieder mens om te willen vernietigen, of te willen doden'."

"Het citaat maakt eigenlijk een heleboel dingen universeel. Er zit niks Joods in. Er zit niks gelovigs in. Er zit niets Oost-Europees in. Er zit niks specifieks feminien in. Ze spreekt niet uit dat ze vervolgens een gruwelijke dood is gestorven. Er zit eigenlijk vooral een heleboel niet in, behalve het wensdenken dat eigenlijk ieder mens heeft."

Vernauwing van ons collectieve geheugen

De kritiek van Van Iperen sluit aan op de kritiek die eerder door Eva Schloss, de stiefdochter van Otto Frank, in OVT werd geuit. Namelijk dat het er niet om gaat dat Anne Frank deze zin heeft opgeschreven, maar dat de samenleving, die weten hoe het met Anne Frank is afgelopen – de zin leest alsof zij het nog zou hebben geschreven na de gebeurtenissen in Auschwitz.

Van Iperen spreekt van een vernauwing van ons collectieve geheugen waar we ons tegen moeten verzetten. "Want we hebben het over het dagboek van één kind in één specifieke omstandigheid. Dan mis je dus een heleboel invalshoeken. Je moet het laten zijn wat het is: dat ene dagboek. Het is dus veel interessanter om het te hebben over wat het heeft gedaan."

Geen universele beleving

Dat het dagboek van Anne Frank in de loop der jaren is uitgegroeid tot hét ooggetuigenverslag van de Tweede Wereldoorlog verbaast Van Iperen niet. "Het dagboek van Anne Frank heeft iets voor iedereen", verklaart de schrijver van ‘t Hooge Nest. "Los van het feit dat het gewoon goed geschreven is voor die leeftijd, beslaat het een periode waar iedereen wel iets van wil weten. Ook is zij iemand waarvan de foto er ook meteen uitspringt. Dus ook als symbool, met die leeftijd, weet zij heel veel mensen aan te spreken."

Volgens Van Iperen is het adolescente perspectief van Anne Frank een terechte, universele ervaring die zij in haar dagboek weet vast te leggen en die veel mensen aanspreekt. "Helaas wordt ook al het andere universeel gemaakt. Daar ben ik het niet mee eens. Het is geen universele beleving van onderduiken, van de oorlog of van Joods zijn. Dat is het niet, maar dat is het wel geworden voor heel veel mensen."

Het is volgens de schrijver daarom belangrijk om nieuwe verhalen te blijven vertellen over de Tweede Wereldoorlog. Zodoende hoeft niet één enkel verhaal de verantwoordelijkheid te dragen om alle aspecten van een oorlog te vertegenwoordigen. "We hoeven nieuwe verhalen ook niet af te zetten tegen het dagboek. Bespreek het dagboek voor wat het is, én maak nieuwe verhalen. Dat is de uitdaging."