Syrië na Assad: waar zijn de nieuwe machthebbers op uit?

Christenen vieren mee

Hoewel Assad 'leeuw' betekent in het Arabisch, leek het regime dat Syrië meer dan een halve eeuw in zijn greep hield, uiteindelijk meer op een papieren tijger. Door corruptie, verzwakte bondgenoten en een bloedige burgeroorlog van bijna veertien jaar, was het bewind van Assad uitgehold. De troepen van Hayat Tahrir al-Sham (HTS) hebben binnen elf dagen in een bliksemoffensief Damascus veroverd. De steden langs de M5, de weg die het westen van het land verbindt, vielen een voor een zonder vrijwel verzet. De eensgezindheid over het einde van Assad leek breed gedragen.

"Bij alle Syriërs met wie ik spreek, heerst blijdschap. Onder hen zijn er Soennieten, Druzen, Alewieten en Christenen, en allemaal vieren ze mee om de val van Assad", vertelt Abdou Bouzerda. Zo ook Hikmet Marjana, een christen uit Aleppo, die vorige week met Bureau Buitenland sprak onder een verzonnen naam. Nu zegt hij niet meer bang te zijn voor de repressie en komt naar buiten met zijn echte identiteit. Zondag vierde hij samen met een menigte in de straten van Aleppo het einde van het Assad-regime.

Voormalig jihadist

De man die het best gepositioneerd lijkt om het nieuwe tijdperk in Syrië te gaan leiden, is Abu Mohammad al-Jolani, de leider van de HTS. Al-Jolani, die als twintiger samen met Al-Qaida tegen de Amerikaanse troepen in Irak vocht en algemeen als jihadist werd beschouwd, lijkt een opmerkelijke transformatie te hebben ondergaan. In zijn laatste optredens stelt hij zich tolerant op tegenover christelijke en andere minderheden en lijkt afstand te hebben genomen van de sharia als regeerprogramma.

"De troepen van Jolani hebben strakke instructies gekregen om geen wanorde te creëren. Misschien probeert hij alleen zijn imago op te poetsen, maar vooralsnog lijkt hij te werken aan een nationaal project waarin plek is voor alle minderheden. Dit is een tegenslag voor Al Qaida, IS en andere extremisten die een streng islamitisch regime nastreven", zegt Bouzerda.

Erdogan viert, Iran likt zijn wonden

De volksopstand in 2011 tegen de dictatuur van Assad ontaarde in de navolgende jaren in een bloedige burgeroorlog, die tevens het toneel werd van strijdende wereldmachten toen de Verenigde Staten en Rusland betrokken raakten. Regionale grootmachten Iran en Turkije steunden respectievelijk Assad en de oppositie, en nu lijkt vooral Erdogan de vruchten te gaan plukken.

"Erdogan heeft het beste telefoonboekje op dit moment. Hij bleef altijd de rebellen in Syrië steunen", zegt Turkije-correspondent Melvyn Ingleby. "Daarnaast kan deze nieuwe fase het terugkeren van Syrische vluchtelingen faciliteren." Turkije vangt meer dan drie miljoen Syriërs op, en hoewel het land aanvankelijk zijn grenzen opende voor zijn buren, groeit in de afgelopen jaren de druk om Syriërs te laten terugkeren.

Onzeker is hoe de Koerdische milities, die het noordoosten van Syrië controleren en door Turkije als terrorist worden beschouwd, zullen passen in de nieuwe machtsverhoudingen. Vooralsnog wordt er gecoördineerd tussen HTS en de Koerdische milities van YTS. Maar intussen hebben de oppositietroepen van het Syrisch Nationaal Leger (SNA), die door Turkije worden gesteund, in de afgelopen dagen Koerdische posities aangevallen.

"Jolani is meer gebaat bij een verbond met Koerdische militanten, maar Turkije zal er alles aan willen doen om de Koerden van de macht te houden. De grote vraag is hoe de twee rebellenlegers, HTS en SNA, zich tot elkaar zullen verhouden", zegt Ingleby.

Iran, de andere regionale grootmacht, heeft ondertussen met het einde van Assad een fundamenteel onderdeel van het zogenaamde As van Verzet verloren. "Het Syrië van Assadwas de verbinding tussen Iran en de Hezbollah-milities in Libanon", zegt historicus en Iran-deskundige Peyman Jafari. "De val van Assad is een grote klap voor Iran, dat zijn regime lang heeft verdedigd."

Nu zal Iran nieuwe allianties proberen te smeden op dit nieuwe schaakbord. "Het wordt lastig", zegt Jafari. "Iran wordt enorm door Syriërs gehaat vanwege zijn steun aan Assad." Maar als het conflict eventueel oplaait binnen de Syrische oppositie, zal Iran opnieuw een kans krijgen. "Door een vechtende partij te steunen, kan Iran in ieder geval proberen te voorkomen dat Syrië een vijandig bastion wordt."