Help, hoe herken je nepnieuws?

Sytze Hiemstra, Marc Wervelman en Daan Stremmelaar schreven een boek voor de kritische nieuwsconsument, die zich overspoeld voelt met nepnieuws. Wat het begrip nepnieuws precies inhoudt? Dat kunnen de schrijvers haarfijn uitleggen:

"Het moet een algemeen onderwerp en een nieuwsbericht zijn, het dient breed in de samenleving te landen, met opzet misleiding bevatten en er dient een eigen vorm van gewin in te zitten voor de verspreider."

De schrijvers verwijzen als voorbeeld naar Trump. "Zijn intentie is vaak geweest om Biden en de Democraten zwart te maken voor eigen gewin en dit werd breed opgepikt."

'Cognitief lui'

Als mens zijn we cognitief nogal lui geworden wanneer het op nieuwsconsumptie aankomt, vertellen Hiemstra en Wervelman. "Onze hersenen zijn geëvolueerd om energie te besparen voor belangrijke taken. Ze houden meer van een snelle, intuïtieve beslissing dan van een energievretende afweging. De inspanningsbarrière doet zich met name voor wanneer het controleren van de waarachtigheid van een nieuwsbericht te ingewikkeld is", zo schrijven Hiemstra, Wervelman en Stremmelaar. Kortom: we moeten er wel echt voor werken, maar dat zit dus niet in onze natuur.

"Dat maakt het lastig", zeggen de schrijvers. Toch hebben zij verschillende tips op een rijtje weten te zetten, met als doel zo min mogelijk nepnieuws als feitelijk tot je te nemen:

Breek je bubbel

"Zet de rest even uit. Luister en kijk naar één of twee soorten nieuwsbronnen en neem dit nieuws kritisch tot je", zeggen de schrijvers. Volgens Hiemstra en Wervelman moet je je ervan bewust zijn wat voor nieuws je tot je neemt. "Zet jezelf op informatiedieet", zegt Hanneke Groenteman. "Lees de krant, luister naar de radio en neem het nieuws op bepaalde momenten tot je. Ga niet de hele dag zitten smullen van onzin."

Lees verder dan de kop

Vaak is de kop er om de lezer te prikkelen, maar deze hoeft niet toereikend voor het hele verhaal te zijn. "Kijk dus verder dan je neus lang is", zegt Groenteman. De schrijvers stellen dat je er niet heilig van uit moet gaan dat al het nieuws waar is.

De schrijvers benadrukken dat de bron belangrijk is. Iedereen kan tegenwoordig iets online zetten, daardoor is het des te belangrijker om te checken waar informatie precies vandaan komt. "Vroeger kon je het niet checken door te weinig informatie, maar tegenwoordig kun je het bijna niet checken omdat er zoveel informatie is."

Niet verifieerbaar? Dan weet je het niet

"Als je iets niet kunt verifiëren, dan weet je het simpelweg niet", zeggen de schrijvers. "Zeg dit dan ook gewoon." Hiemstra en Wervelman vertellen dat mensen het lastig vinden om toe te geven dat ze iets niet weten en daardoor met regelmaat maar iets verzinnen. Wanneer je echt wil weten hoe de vork in de steel zit, dan zul je andere bronnen moeten zoeken en kritisch moeten vergelijken.

Een volgende tip is om niet te oordelen voordat je nieuws tot je genomen hebt. In tijden van social media is het nogal lastig om dat niet te doen, geven de schrijvers toe. Online wordt men veelal gekieteld tot oordelen. "Je moet je constant beseffen dat je vooringenomen bent", zegt Hiemstra.

Ook benadrukken de schrijvers in hun boek Nepnieuws dat het niet erg is om je mening bij te stellen na nieuwsgaring. "Dit is inherent aan de manier waarop onze hersenen werken. Op het moment dat we een bepaald kennishiaat hebben, wordt dat al heel snel gevuld met de eerste de beste informatie waarvan we denken dat het wel zal kloppen. En vervolgens willen we dat eigenlijk niet meer loslaten."

Het boek Nepnieuws, een overlevingsgids van Sytze Hiemstra, Marc Wervelman en Daan Stremmelaar is vanaf deze week uit.