Twaalf mannen en één vrouw krijgen vandaag een Nobelprijs: 'Geen reclame voor de wetenschap'

"Het is een uitgelezen kans om een mooi feest voor de wetenschap te vieren," zegt Martijn van Calmthout over de Nobelprijzenceremonie die vandaag plaatsvindt in Oslo en Stockholm. "Maar als je dan kijkt wie er wint, en dat blijken alleen maar mannen te zijn, dan vraag ik me af of het wel het goede feestje is voor de wetenschap."

Van Calmthout, die een boek schreef over Nederlandse Nobelprijswinnaars, betoogde deze week in de Volkskrant dat de prijzen dan maar beter helemaal afgeschaft kunnen worden. "Het is geen reclame voor de wetenschap als een brede activiteit van de mensheid met z’n allen."

Max Verstappen

Ben Feringa, die in 2016 de Nobelprijs voor Scheikunde won met zijn onderzoek naar moleculaire machines, is het totaal niet met Van Calmthout eens. "Mijn eerste gevoel was: Max Verstappen wint de Formule 1 aanstaande zondag en hij is natuurlijk man. Is de eerste reactie van de pers dan: we schaffen de Formule 1 af, want dat is geen goed beeld?"

Zo voelt Feringa zich weggezet door het oordeel van Van Calmthout. "Want de Nobelprijzen zijn dé erkenning voor de belangrijkste wetenschappelijke doorbraken in de wereld in een aantal vakgebieden. Elk jaar worden mensen erkend die echt het verschil in de wereld gemaakt hebben."

Mannenbolwerk

Feringa wijst erop dat de vrouwen in bètawetenschappen als natuurkunde en scheikunde pas de laatste decennia doorstromen naar de top. "Dat was een mannenbolwerk bij uitstek. Als je keek hoe veel meisjes er scheikunde studeerden toen ik student was, en dat vergelijkt met nu, dan is dat dramatisch veranderd."

"Maar voordat je dan ontdekkingen gedaan hebt van het kaliber dat ze een Nobelprijs verdienen, dan ben je wel een paar jaar verder", zegt Feringa. "Ik ben heel positief: de komende jaren kun je veel meer verwachten, omdat nu heel veel vrouwen ook in die bètadomeinen met onderzoek bezig zijn. Heel spannende dingen, die in de toekomst wellicht een Nobelprijs zullen opleveren. In 2040 ziet het plaatje er heel anders uit."

Ongeduldig

Voor Van Calmthout gaat dat niet snel genoeg. "Ik ben ongeduldig", zegt hij. "Ik denk dat we een aantal dingen kunnen versnellen. Je kunt wachten tot het goedkomt, want ik weet ook dat er op de werkvloer al heel veel aan het gebeuren is..." Maar de Nobelprijs zou meer voorop moeten lopen, vindt Van Calmthout. "Een organisatie als de Nobelprijs is een symbool."

Vanwege die voorbeeldfunctie zou diversiteit een grotere rol moeten spelen. "Het is jammer dat het comité dat wel onderschrijft, maar er toch heel moeizaam grip op krijgt", verzucht Van Calmthout. "Ze wachten af."

"Ik blijf benadrukken: de uitstraling van de prijs is niet prettig op het moment dat je geen vrouwen op een podium hijst. Ik denk dan altijd aan het kleine meisje dat op school zit en denkt: de Nobelprijzen, dat lijkt me toch iets voor geleerde oudere mannen."

Testament

Dat ligt voor een deel aan de regels voor de uitreiking van de Nobelprijzen, die vastliggen in het testament van Alfred Nobel. Die regels bepalen vrij strak hoe de winnaars worden gekozen. "Het comité haalt z'n informatie en de suggesties wie er moet winnen voor een groot deel bij de mensen die al gewonnen hebben." En die mannen lijken vooral andere mannen te selecteren. "Waardoor je een soort vertraging hebt, alles komt uit het verleden."

Daar moet volgens Van Calmthout iets aan gebeuren. "In die comités van aanbeveling en in de Academie van Wetenschappen moet je nadrukkelijker diversiteit brengen. Bijvoorbeeld door keihard te zeggen: de helft van de commissie is vrouw."

Verjonging

"Daar heb ik natuurlijk geen bezwaar tegen", zegt Feringa. "Ik ga er niet over, maar ik kan me voorstellen dat je daar wat verjonging in kunt aanbrengen." Toch benadrukt de hoogleraar organische chemie dat er ook nu al veel gebeurt. Hij ziet lichtpuntjes. "Als ik kijk naar de Nobelprijs voor Scheikunde, mijn eigen vakgebied: de afgelopen vier jaar is de helft van de Nobelprijzen daar naar vrouwen gegaan."