Oog in oog staan met een manuscript uit de 13e eeuw: 'Een historische sensatie'

De Hillel Codex

Emile Schrijver is algemeen directeur van het Joods Cultureel Kwartier dat bestaat uit het Joods Museum, de Portugese Synagoge, de eeuwenoude bibliotheek Ets Haim, de Hollandsche Schouwburg en het Nationaal Holocaustmuseum dat in 2023 zijn deuren weer opent. Daarnaast is hij bijzonder hoogleraar Geschiedenis van het joodse boek aan de Universiteit van Amsterdam en hoofdredacteur van de Encyclopedia of Jewish Book Cultures waarvan onlangs een deel uitkwam bij Brill Publishers in Boston.

Hij schreef vele wetenschappelijke publicaties, maar nu debuteert hij als romanschrijver met de literaire thriller De Hillel Codex. Hoofdpersoon Max Blitz is een jonge Amsterdamse boekenspecialist. Hij spoort bijzondere boeken en kostbaarheden op voor verzamelaars en musea. Op een dag krijgt hij het verzoek van een Oostenrijkse Katholieke verzamelaar om de Hillel Codex op te sporen, een Hebreeuws Bijbelhandschrift dat sinds 1500 als verloren wordt beschouwd.

Oog in oog met een manuscript uit de 13e eeuw

Emile Schrijver: “Bij mij is de fascinatie begonnen toen ik als derde- of vierdejaars student Hebreeuws aan de UvA door een docent werd meegenomen naar de oude universiteitsbibliotheek in Leiden. Daar mocht ik met drie andere studenten het depot in. Ik stond er ineens oog in oog met een manuscript uit de 13e eeuw en mocht er zomaar doorheen bladeren. Sinds die tijd mag ik dat nog steeds, dat is de lol van mijn huidige positie.

Het was een commentaar op het Oude Testament van de belangrijkste Joodse commentator die er is: iedere religieuze Jood die het Oude Testament leert, doet dat samen met Rashi, dat is rabijn Solomon ben Isaac. Het was een van de oudste bestaande handgeschreven versies van die tekst. "Een ‘historische sensatie’: "Het feit dat je rechtsreeks geconfronteerd wordt met het handwerk van iemand van meer dan 700 jaar geleden.

Maar ook met het feit dat mensen, Joden in dit geval, dit manuscript al meer dan 700 jaar belangrijk genoeg hebben gevonden om het over te dragen, te bewaren, mee te nemen achter op een kar, gewikkeld in een deken, op de vlucht, in hun synagoge tijdens hun lessen. Het heeft de nazi’s overleefd en het overleeft ook ons. Het is de confrontatie met de geschiedenis die me eigenlijk nog steeds fascineert.

'Hoe ben ik hier terechtgekomen?'

In de loop der jaren heeft Schrijver de meest wonderlijke verzamelaars van bijvoorbeeld dit soort manuscripten ontmoet. Waarom willen ze dat allemaal hebben? "Het allerbeste antwoord is: daarom. Er zijn verzamelaars die dwangmatig kopen, die het per se in hun bezit willen hebben. Er zijn verzamelaars die kopen omdat het voor hen een connectie tot stand brengt met hun eigen Joodse identiteit, of heel rijke mensen die deel uitmaken van een economische elite en via hun verzameling de intellectuele elite binnenstappen. En er zijn verzamelaars die alleen maar geïnteresseerd zijn in één object.

Schrijvers komt door zijn werk in bijzondere kringen. "Dat kan zijn bij een ultraorthodoxe familie, bij de rijken van de wereld, bij bijzondere kunstverzamelingen, bij zonderlinge mensen en bij mensen die hun leven lang alleen maar antisemitische objecten kopen, die noem ik altijd abjecten. Nog steeds vraag ik me af, in geamuseerde zin, hoe ben ik hier terechtgekomen? En dat wilde ik in mijn boek delen."