Nobelprijs Natuurkunde voor ontdekking zwaartekrachtsgolven

De ontdekking van de zwaartekrachtsgolven geldt als het definitieve bewijs dat Einstein het honderd jaar geleden bij het rechte eind had met zijn Relativiteitstheorie. Je kunt het waarnemen van de golven zien als een nieuw zintuig, schreef wetenschapsjournalist Govert Schilling recentelijk: we kunnen de wereld om ons heen nu niet alleen zien (met telescopen), maar ook horen.

Wat zijn zwaartekrachtsgolven?

Zwaartekrachtsgolven zijn golven in wat natuurkundigen de ruimtetijd noemen. Dat er zulke golven moeten bestaan, volgt uit Einsteins algemene relativiteitstheorie. Volgens deze theorie is zwaartekracht een eigenschap van de ruimtetijd zelf en niet langer een mysterieuze werking op afstand tussen twee massa’s, zoals Isaac Newton had aangenomen. Net zoals een zware bal een trampolinezeil indeukt, zo deukt een ster of een planeet de ruimtetijd in. Zwaartekrachtsgolven ontstaan bij heftige kosmische gebeurtenissen, zoals het versmelten van twee zwarte gaten of bij de explosie van een reuzenster. Dan gaan er golven lopen door het kosmische trampolinezeil van de ruimtetijd.

Schokgolf

De eerste waarneming van zwaartekrachtsgolven op 14 september 2015 veroorzaakte een schokgolf in de wetenschappelijke wereld. Voor het eerst werd met een kilometers grote installatie de echo gemeten van twee zwarte gaten die 1,3 miljard geleden (ongeveer toen eencelligen op aarde ontstonden) met elkaar botsten. Het bestaan van zulke zwaartekrachtgolven werd bijna honderd jaar eerder door Albert Einstein bedacht op basis van zijn algemene relativiteitstheorie.

Vorig jaar ook al favoriet

De ontdekkers van de zwaartekrachtsgolven golden ook vorig jaar al als grote favorieten voor de Nobelprijs voor Natuurkunde. Normaal gesproken gaat de prijs naar hooguit drie personen, terwijl de zwaartekrachtgolven zijn ontdekt door een groot internationaal team van wetenschappers: de cruciale publicatie had 1004 auteurs. Uit dat team werden Weiss, Thorne (die fungeerde als wetenschappelijk adviseur voor de film Interstellar) en Drever algemeen gezien als de meest serieuze kandidaten voor de Nobelprijs. Alleen: Drever overleed in maart en de Nobelprijs kan niet postuum worden toegekend.

De prijs heeft ook een Nederlands tintje: natuurkundigen van het Amsterdamse Nikhef-lab hielpen met de intstrumentatie en de analyse van de data.

Nobelprijs 2016

Vorig jaar ging de Nobelprijs Natuurkunde naar de Britten Haldane, Thoules en Kosterlitz voor fundamenteel onderzoek over hoe de vorm van een stof op atoomniveau (topologie) de fysieke eigenschappen van een materiaal bepaalt. Hun onderzoek zou in de toekomst misschien gebruikt kunnen worden voor het maken van quantumcomputers of nieuwe supergeleiders.

Laatste Nederlander

De Nobelprijs voor Natuurkunde is acht keer gewonnen door een Nederlander of een groep Nederlanders. In 2010 was de als Rus geboren André Geim de laatste Nederlander, die de Nobelprijs Natuurkunde won. Hij werd samen met de Rus Novoselev beloond voor baanbrekende experimenten met het superdunne materiaal grafeen.

Nobelweek

Morgen wordt de Nobelprijs Scheikunde bekend gemaakt. Donderdag volgt de Nobelprijs voor de Literatuur, vrijdag de Nobelprijs voor de Vrede en maandag 9 oktober de Nobelprijs voor de Economie. Gisteren werd de Nobelprijs Geneeskunde gewonnen door de Amerikanen Hall, Rosbash en Young voor hun onderzoek naar de biologische klok.

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co