Het aardmagnetisch veld beweegt. Hoe gevaarlijk is dat?

Ook dat nog. Alle kompassen wereldwijd in de war. Avonturiers turen zinloos op hun klokjes. Trekvogels twijfelen welke kant ze op moeten vliegen. Vliegen wordt moeilijk, want elektrisch apparatuur raakt van slag. En dat voor langere tijd, want als ons aardmagnetisch veld wegtrekt is dat niet voor even. Op een dag zal het gebeuren - de vraag is alleen wanneer.

Dit klinkt absurd, maar het is niet eens zo onwaarschijnlijk. Al vaker in de geschiedenis van de Aarde trok ons magnetisch veld er even tussenuit. Het werd steeds zwakker, er ontstond chaos en het klapte vervolgens om – het magnetische Noorden werd het magnetische Zuiden. En er zijn tekenen dat weer zoiets staat te gebeuren. Ons veld heeft de laatste eeuwen al zo´n kleine 20% aan kracht ingeboet en een wisseling gebeurt gemiddeld elke 200.000 tot 300.000 jaar. De laatste keer is 780.000 jaar geleden. ‘We hebben dus al twee van zulke omkeringen gemist’, zegt Lennart de Groot, geoloog aan de Universiteit Utrecht.

Narigheid uit de ruimte

Reden voor wetenschapsprogramma De Kennis van Nu om uit te zoeken of het ernst is. Want nu zouden de gevolgen immens zijn. Het veld werkt ook als een schild tegen narigheid uit de ruimte. Geladen deeltjes die de zon bij een zonnestorm op ons afvuurt, buigen door het veld af. Dus als de bescherming verzwakt raken meer deeltjes de Aarde en daardoor kan vooral elektrisch apparatuur stukgaan. Zo moest in 2015 het Zweedse luchtruim al even dicht, precies vanwege een zonnestorm.

Het programma reist daarom met de Utrechtse geoloog af naar de Etna op Sicilië. Daar is te zien hoe ons magnetisch veld er in het verleden bij hing. Tegen de achtergrond van een walmende vulkaan haalt De Groot een stevige gemotoriseerde appelboor tevoorschijn. Met knetterend geluid zaagt hij een cilinder uit gestolde lavastromen, waarin metaaldeeltjes zitten die zich hebben gericht naar het magnetische veld van tijdens een uitbarsting. Dat kan wat zeggen over wat ons te wachten staat.

‘Sowieso verschuift het magnetische noorden’, vertelt De Groot. Kompassen wezen in het verre verleden naar een punt boven in Canada, en elk jaar schuift dat magnetische Noorden tientallen kilometers op. De laatste jaren ging dat zelfs nog sneller. ‘Met meer dan honderd kilometer per jaar. Wij proberen te achterhalen wat dat betekent.’

Staat er dan toch wat te gebeuren?

Dat het aardmagnetisch veld verandert is op zich ook niet gek. Het is er omdat onze planeet draait terwijl de kern uit vast en vloeibaar metaal bestaat. Een beetje zoals bij een dynamo, ontstaat zo het magnetisme. En omdat er zo veel broeit en verandert onder de aardkost, kan dat aardmagneetveld wijzigen. Gelukkig gaat dat meestal langzaam. Maar er zijn plekken waar het behoorlijk zwak is geworden, zoals delen in Zuid-Amerika. ‘Je kompas doet het er nog wel’, zegt De Groot. ‘Maar de bescherming is er minder.’ En dat voedt dan speculatie. Staat er dan toch wat te gebeuren?

Bekijk ook de special van De Kennis van Nu, 'De dolende Noordpool', op NPO Start.