Hoe tuberculose zich vanuit Europa over de wereld verspreidde

Even zag het er zo goed uit. Op risico van eigen leven stormt de jonge schrijver Christian (Ewan McGregor) het podium van een beroemde 19e eeuwse Parijse Nachtclub op en zingt hij samen met cabaret-actrice Satine (Nicole Kidman) dat ze voor altijd van elkaar zullen houden. De gemene jaloerse baron en zijn handlanger staan klaar om Christian van het podium te knallen, maar worden vakkundig door de rest van het theatergezelschap uitgeschakeld.

Niets staat het jonge koppel in de weg om eindelijk met elkaar gelukkig te worden. Totdat Satine opeens al hoestend en snikkend in elkaar stort. Bloed komt uit haar mond. En na een paar laatste ontroerende woorden kan Satine niet anders dan Christian met een gebroken hart achter te laten.

Moeten we ons nu verontschuldigingen omdat we het einde van Moulin Rouge! verklapt hebben? Een jonge tiener mag er misschien nog de zakdoek bij bovenhalen, elke operaliefhebber weet dat Satine’s tragische einde bewuste verwijzingen zijn naar Verdi’s La Traviata en Puccini’s La Bohème. Vanaf het moment dat Satine begon te hoesten had je dus kunnen weten dat de film geen happy end zou krijgen.

Doodgaan aan Tuberculose, ofwel tbc, ofwel (jawel) tering: in de culturele wereld is het een cliché van formaat. Niet in de laatste plaats omdat vele Europese culturele iconen er ook echt aan stierven: Kafka, George Orwell, Jane Austen, Molière (vlak na zijn opvoering van 'De Ingebeelde Zieke'!), Chopin, Friedrich Schiller, Emily en Anne Brontë, om er een aantal te noemen. Sterven aan tbc was in Europa vele eeuwen lang schering en inslag. De titel ‘de aids van zijn tijd’ is niet overdreven, omdat de ziekte zo lang dodelijk, besmettelijk en moeilijk behandelbaar bleef.

Tering als Europees exportproduct

Door vaccinatie op jonge leeftijd en het ontdekken van de juiste antibioticabehandelingen sinds 1946 krijgen gelukkig relatief weinig Europeanen nog met een TBC-bacterie te maken, laat staan dat ze er aan sterven. Desondanks gaan er wereldwijd nog altijd dagelijks 4.400 mensen aan TBC dood. Dat is een halvering vergeleken met 1990. Toch zou elk van die doden volgens de Wereldgezondheidsorganisatie vermeden kunnen worden indien er in de getroffen landen voldoende middelen voor screening en behandeling aanwezig waren.

Een grote data-studie uit Nature Genetics ondersteunt nu het eerdere vermoeden dat Europese kolonisatie flink heeft bijgedragen aan de wereldwijde verspreiding van de geografisch meest voorkomende familie TBC-bacteriën. Van de zeven momenteel bekende families hebben we het hier over de beruchte familie nummer 4. Een internationaal team van 75 wetenschappers analyseerde de genetica van verschillende subtypes van deze familie. En geen enkele van deze subtypes bleek wereldwijd zo goed aanwezig te zijn als de zogenaamde 4.3/LAM-bacterie. Naast Noord-Amerika konden de onderzoekers de bacterie bijna overal in het Zuidelijke Halfrond detecteren.

Het is ook 4.3/LAM die het meeste en in het grootste aantal variaties in Europa aanwezig is. Het is daarom dat deze studie de conclusie van twee eerdere studies ondersteunt dat Europa de thuishaven voor 4.3/LAM was. Nu is het natuurlijk te kort door de bocht om te stellen dat de rest van de wereld dankzij Europa onder de TBC kreunt. Sommige TBC4-subtypes vind je bijvoorbeeld alleen in Afrika en China en naast familie nummer 4 bestaan er nogmaals zes andere (hoewel kleinere) families. Desondanks hebben Europese kolonisatie en migratie dus wel degelijk minstens één bijzonder hardnekkige TBC-bacterie naar andere werelddelen verspreid. En die maakt daar nu nog altijd slachtoffers.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap
Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Dinsdag en woensdag rond 11.35 uur in De Ochtend

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).