Trumps chaos: dagelijkse decreten, ondermijning van instituties en constitutionele crisis

In tegenstelling tot zijn eerste presidentschap, waarin Trump zich niet aan politieke plannen en strategieën leek te wagen, lijkt er nu sprake van een duidelijke blauwdruk: Project 2025.

'Project 2025'

Dit plan is ontwikkeld door de conservatieve Heritage Foundation, een conservatieve denktank van de Republikeinen, en beoogt een radicale herstructurering van de Amerikaanse overheid. "Het is gericht op het implementeren van een conservatieve ideologie en het uitsluiten van andersdenkenden", legt Verdel uit.

De Amerikaanse president beweerde in het verleden niets met het plan te maken hebben. "Trump zelf heeft het plan niet geschreven, en hoogstwaarschijnlijk ook niet gelezen", aldus Verdel. "Maar dat hoeft ook niet. Hij handelt er wel naar. Hij krijgt beleidsvoorstellen letterlijk op een A4’tje voorgelegd, ondertekent die, en zo worden er concrete stappen gezet."

De afgelopen maanden zijn er ongeveer driehonderd besluiten vastgesteld volgens dit project, waarvan een derde al is doorgevoerd, legt de Amerika-deskundige uit. Een opvallend en concreet voorbeeld hiervan is de annulering van een decreet van president Lyndon B. Johnson uit 1968, die al op de eerste dag van Trumps presidentschap werd doorgevoerd.

Aantasting van de rechtsstaat

Een van de meest zorgwekkende ontwikkelingen betreft de Amerikaanse rechtsstaat. Op de eerste dag van zijn tweede termijn verleende Trump al gratie aan vijftienhonderd mensen die betrokken waren bij de bestorming van het Capitool. Tien dagen later werden tientallen aanklagers en betrokken FBI-medewerkers ontslagen.

Op 16 maart weigerde de Amerikaanse regering een uitspraak van een rechter uit te voeren die een deportatie moest terugdraaien. Het bevel om een vliegtuig met Venezolanen uit El Salvador terug te laten keren, werd genegeerd. "Dat was een kantelpunt", stelt Verdel. "We zitten nu feitelijk in een constitutionele crisis." Zelfs een unanieme uitspraak van het hooggerechtshof werd niet uitgevoerd. De regering lijkt zich inmiddels achter semantiek te verschuilen: het bevel zou slechts om 'faciliteren' gaan, niet om 'effectueren'.

Deze veronachtzaming van de trias politica, de scheiding van machten, baart zorgen. "Als uitspraken van het hooggerechtshof worden genegeerd, is de vraag wie zich nog achter het recht stelt: justitie, het leger of de president?"

Ondermijnend patroon

Verdel heeft de ruim driehonderd beleidsbesluiten ondergebracht in een overzicht van veertien thema’s: van migratie en klimaat tot de rechterlijke macht en persvrijheid. Door dit overzicht wordt de onderliggende strategie zichtbaar, namelijk het stelselmatig ondermijnen van democratische instituties. "We zien een beweging richting een zogenoemde 'illiberale democratie'",zegt Verdel.

Op deze manier worden afwijkende meningen onderdrukt, worden rechters en journalisten in diskrediet gebracht en worden wetten genegeerd. Bovendien wordt de wetenschap op afstand gezet en zijn er plannen in gang gezet die het milieu- en klimaatbeleid drastisch terugdraaien.

Toename van verzet, beperkte macht

Toch is er groeiend verzet. Afgelopen week vonden de zogenoemde Hands Off-protesten plaats in meer dan honderd Amerikaanse steden, met naar schatting meer dan vijf miljoen deelnemers. Ook neemt het aantal rechtszaken tegen het Witte Huis toe en schiet de teller hiervan inmiddels over de honderd. Maar zonder meerderheid in het Congres is de oppositie machteloos. "De Democraten proberen van alles, maar worden structureel genegeerd", aldus Verdel.

"De media besteden ook relatief minder aandacht aan hun initiatieven, juist doordat ze minder macht hebben." Toch tonen verschillende recente peilingen dat de steun voor Trump afneemt. Na zijn aankondiging van hoge importtarieven nam het aantal Amerikanen dat zich afkeert van zijn beleid fors toe, ook binnen zijn eigen achterban.

Trumps retoriek: 'Verdwijnen wordt 'deporteren''

Wat de situatie des te lastiger maakt, is de taalverschuiving die plaatsvindt. Verdel: "Zo sprak ik aanvankelijk over gedeporteerde mensen. Hierop ontving ik het kritiek dat die term te mild is: deze mensen hebben geen proces gehad. Ze laten mensen verdwijnen."

Sommige mensenrechtenexperts trekken parallellen met de jaren dertig. Zo waarschuwde historicus en Holocaustdeskundige Timothy Snyder onlangs voor het gevaar van het laten verdwijnen van mensen naar plekken waar hun rechten worden opgeheven. Hij vertelt dat de gevangenis in El Salvador, waar deze mensen worden vastgehouden, 'voldoet aan de definitie van een concentratiekamp'.

'Pas dag 86'

Met het oog op de toekomst blijft Amerika-expert Verdel haar overzicht bijhouden. "We zitten pas op dag 86. De honderdste dag moet nog komen." Of er een daadwerkelijk kantelpunt aankomt, blijft de vraag. Maar één ding is volgens Verdel zeker: de Amerikaanse democratie staat onder druk en de wereld kijkt toe.

De dagelijkse updates van Amerika-expert Verdel rondom de ontwikkelingen binnen de Amerikaanse politiek en de besluiten vanuit het Witte Huis zijn te volgen via Reporters Online.