Minderheidskabinet in Nederland: kan dat even stabiel zijn als in Scandinavische landen?

"Een meerderheidskabinet is wat we gewend denken te zijn in Nederland", legt politicoloog Tom van der Meer uit. "Namelijk dat er een kabinet is dat rust op een coalitie van partijen die samen een meerderheid van de zetels hebben in de Tweede- en eigenlijk ook de Eerste Kamer."

Minderheidskabinet

Nu wordt in de formatie - met Pieter Omtzigt als pleitbezorger - ook over twee andere regeervormen gesproken, namelijk: een minderheidskabinet en een zakenkabinet. Een minderheidskabinet wordt vaak tegenover een meerderheidskabinet gezet, vertelt Van der Meer: "Die rust in ieder geval qua de personele samenstelling van de coalitie op een minderheid van de partijen in de Tweede Kamer, en/of de Eerste Kamer. Maar die heeft wel nog steeds het vertrouwen van de meerderheid." Kortom: het kabinet wordt door de meerderheid van de Tweede Kamer gesteund, maar niet iedere partij heeft mensen in het kabinet zitten.

Dat betekent ook dat het onderscheid toch niet zo hard is als het lijkt. Van der Meer: "De afgelopen 13 jaar hebben we heel vaak gehad dat een kabinet in de Eerste Kamer geen meerderheid had. Dus eigenlijk ook een beetje een minderheidskabinet was, en die konden best stabiel zijn."

Minderheidskabinetten in Scandinavië

Nederland kent een lange traditie van meerderheidskabinetten. De populariteit van het minderheidskabinet is sterk afgenomen sinds de jaren 70, na het kabinet-Den Uyl ('73-'77), wat ook veel weg had van een minderheidskabinet. Vaak wordt er gedacht dat een minderheidskabinet minder stabiel is. Maar dat is niet per se waar, zegt Van der Meer: "We zien juist, bijvoorbeeld in Noordse landen, maar ook uit politicologisch onderzoek blijkt dat minderheidskabinetten stabiel kunnen zijn, als ze maar met een vaste gedoogpartner werken."

Scandinavische landen schuwen een minderheidskabinet niet. 70% van de Zweedse kabinetten die na de Tweede Wereldoorlog zijn gevormd, was een minderheidskabinet. Volgens correspondent van Scandinavië, Jeroen Visser, komt dat onder andere omdat in Noorwegen, Denemarken en Zweden 'blokpolitiek' bestaat. Coalities worden gevormd óf over links, óf over rechts en een breed midden-kabinet wordt niet gevormd. "Dat maakt het een stuk stabieler", aldus Visser.

Blokpolitiek

De 'blokpolitiek' zorgt er ook voor dat gedoogpartners een kabinet niet zomaar zullen laten vallen, omdat er dan een kans is dat het nieuwe kabinet over het andere blok wordt gevormd. Coalities worden bovendien een stuk pragmatischer worden gevormd. "Het duurt ook niet zo lang als in Nederland", aldus Visser.

In tegenstelling tot Scandinavische landen, heeft Nederland drie blokken: links, centrumrechts en radicaal rechts. Dat maakt het lastiger om in Nederland, al helemaal in het huidige politieke klimaat, een minderheidskabinet te vormen. "Uit twee van die drie blokken moet een meerderheid worden gevormd. Dat maakt het minder stabiel", legt Van der Meer uit.

"Daar komt nog overheen, dat de leiding wordt genomen van de PVV, dat verder afstaat van het midden. Als je dus via het midden gedoogpartners moet gaan zoeken, is dat lastiger. Het is lastiger op verschillende hoofdpunten mensen mee te krijgen. Of je moet water bij de wijn doen", aldus Van der Meer.

Het zakenkabinet

Naast het minderheidskabinet wordt in de formatie nu ook gesproken over de derde kabinetsvorm: het zakenkabinet. Daarin zitten 'vakministers', mensen die minister worden vanuit hun vakgebied, niet vanuit hun politieke carrière. Een voorbeeld daarvan in het demissionaire kabinet is voormalig hoogleraar en niet-praktiserend arts Ernst Kuipers (Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport).

Van der Meer noemt het zakenkabinet "een retorisch trucje" dat kan worden toegepast bij zowel een meerderheids- als een minderheidscoalitie. "Het idee dat er een zakenkabinet is dat neutraal, politiek onafhankelijk de beste besluiten zou nemen, dat bestaat niet. Want, politiek gaat inherent over de keuzes die wij gezamenlijk wel of niet willen maken."