Nevenfunctie Van Veldhoven een half jaar niet gemeld aan parlement

De discussie over politieke integriteit is de laatste maanden aardig opgelaaid. Integriteitswaakhonden GRECO en Transparancy International tikten Nederland in de zomer op de vingers omdat de integriteitsregels niet op orde zijn. Daarna ontstond er ophef over de overstap van minister Van Nieuwenhuizen naar brancheorganisatie Energie-Nederland. Die houdt zich bezig met het klimaatvraagstuk, waar zij ook als minister mee te maken had.

‘Géén integriteitskwestie’, oordeelde premier Rutte vorige week in de Kamer, al had hij het fijn gevonden als Van Nieuwenhuizen eerder bij hem had gemeld dat ze ging solliciteren. De premier leek in het debat te willen waken voor regels die goede mensen zouden afschrikken nog de politiek in te gaan: ‘’Laten we ook nog een beetje kijken hoe we ervoor zorgen dat we goede mensen voor het kabinet blijven vinden.’’

Om te kijken hoe het is gesteld met het integriteitsbeleid, dook De Nieuws BV in de zaak rond staatssecretaris Stientje van Veldhoven. Zij maakte een overstap naar een goededoelenorganisatie waar ook subsidie heen ging uit haar ministerie. Hoe nauw was die relatie? Is zo’n overstap verkeerd? En laat deze zaak zien dat de regels te zwak zijn of misschien te streng?

Circulair denken

Een duurzame en milieuvriendelijke economie is al jarenlang een belangrijk politiek speerpunt van Stientje van Veldhoven (D66). Na jaren Kamerlid te zijn geweest, wordt ze in 2017 in Rutte III Staatssecretaris voor Infrastructuur en Waterstaat, waar ze onder meer belast is met internationaal milieubeleid en de circulaire economie. In 2019 en 2020 is ze zelfs even minister voor Milieu en Wonen.

Eén van de organisaties waar ze zich als bewindspersoon sterk voor maakt is ‘PACE’, het Platform for the Acceleration of the Circular Economy. Dat is een ideëel, publiek-private samenwerkingsplatform waarin goede doelen, overheden en bedrijven als Philips en Shell en samenwerken om de transitie naar een circulaire economie wereldwijd te versnellen.

Gidsland Nederland

Nederland speelt een belangrijke rol bij het PACE. Het ministerie van Van Veldhoven meldt in in 2019 trots de organisatie ‘naar Nederland is gehaald’ en wordt ondergebracht bij het World Resources Institute (WRI). Daarvoor krijgt het WRI ook subsidie van het ministerie. In de afgelopen vijf jaar betaalt Nederland 1,7 miljoen aan het WRI. Zo’n twee ton per jaar was bestemd voor het ‘versterken’ van PACE. In maart 2021 is de subsidie verlengd tot 2024.

Bij de officiële lancering begin dit jaar van het PACE heeft Andrew Steer, de president van het WRI, warme woorden over voor Van Veldhoven. Volgens hem is een duurzame ‘revolutie’ niet mogelijk: "Als er geen leiders zijn die bereid zijn voorop te gaan, zodat anderen volgen." Van Veldhoven stelt het doel om Nederland in 2050 volledig circulair te laten worden. Steer: "Stientje, jij was de eerste. Je was waarschijnlijk de enige."

Member of the Board

Van Veldhoven treedt in januari van 2020 toe tot de ‘board’, de raad van bestuur, van het PACE. Een nevenfunctie, die aanvankelijk niet aan de Tweede Kamer is gemeld. Ook verschijnt de nevenfunctie niet op haar officiële webpagina. Volgens het ministerie gaat het om een functie die direct verbonden is aan haar ambt. Bovendien sluiten de doelen van het PACE aan bij de doelen van het ministerie.

Het mag ook. De meeste richtlijnen zijn niet bindend en vaak ook onduidelijk. Zo schreef premier Rutte begin deze maand nog dat nevenfuncties zouden worden gemeld aan het parlement, zonder een uitzondering te maken voor ‘ambtshalve nevenfuncties.’

Ook het handboek voor bewindspersonen maakt dat onderscheid niet en stelt dat voor nevenfuncties schriftelijke toestemming nodig van Ruttes ministerie. Ook dat is niet gebeurd laat het ministerie weten. Het gebeurt volgens hen ook vaker, omdat toestemming vragen niet gebruikelijk is voor nevenfuncties die ambtshalve worden vervuld.

Ambtshalve

Ambtshalve of niet, de overstap naar het WRI van Van Veldhoven betekent niet dat zij de board van het PACE verlaat. Nu zit ze erin uit hoofde van haar nieuwe functie bij het WRI. Haar opvolger bij het ministerie neemt géén plaats. Dat doet de directeur-generaal milieu en internationaal is, de afdeling die ook over de subsidie gaat.

Dat laatste is opmerkelijk, omdat premier Rutte onlangs nog liet weten dat voormalig bewindspersonen geen lobbycontact meer mogen hebben met hun voormalige ambtenaren. Is dat mogelijk als beiden in dezelfde board zitten? Na vragen van De Nieuws BV, is de naam uit de lijst met online ‘boardmembers’ verwijderd. Het ministerie laat weten dat de hoge ambtenaar vanwege het lobbyverbod ‘niet zal deelnemen aan vergaderingen van PACE, zowel board als executive committee vergaderingen.’

Onduidelijkheid

Wat deze zaak laat zien is dat de regels niet helder zijn en dat er ook geen duidelijk toezicht is geregeld. In Nederland mag je als bewindspersoon actief worden bij een organisatie waar je eerder als minister mee te maken hebt gehad. Premier Rutte zei donderdag in de Tweede Kamer dan ook dat integriteitsafwegingen ‘in de eerste plaats’ een zaak zijn van ‘de eigen verantwoordelijkheid’ van bewindspersonen. Maar zet je politici die een nieuwe baan accepteren daarmee niet nodeloos in de wind?

Volgens emeritus hoogleraar Leo Huberts, betrokken bij de Politieke Integriteitsindex, laat dit onderzoek zien dat er veel onduidelijk is met betrekking tot de vereisten voor het handelen van bewindspersonen in functie en erna. Volgens hem liggen er talrijke suggesties op tafel, vanuit onderzoekers en betrokkenen bij het integriteitsbeleid voor een ‘duurzame verankering van integriteit. “Die boodschap verdient aandacht. De inzet van het huidige kabinet oogt nogal zoekend, afhoudend en laconiek en dat is zonde", zegt hij.

Afrekencultuur

De afgelopen maanden sprak de De Nieuws BV op achtergrond met een aantal ex-politici die een baan aannemen die gelinkt kan worden met het beleidsterrein waar zij politiek actief op waren. Geen van hen wil on the record reageren, ook vanwege een opinieklimaat waarin al snel zou worden geconcludeerd dat de schijn van belangenverstrengeling ook belangenverstrengeling betekent.

Sommige van hen wijzen erop dat juist het ontbreken van duidelijke en goede regels de ophef versterkt. Ook Transparancy International wijst daarom op het belang van een goede en duidelijke regeling. Van de zomer deden ze nog een oproep: ‘’TI-NL wijst er al jaren op dat vooral politieke integriteit weinig aandacht geniet in Nederland. Hierdoor is het Nederlandse overheidsbestel gevoelig voor ongewenste beïnvloeding en misbruik. Tijd om nu wél aan de slag te gaan!’’

Het kabinet beraadt zich op dit moment op aangepaste regels. Het kabinet wil daar binnenkort een brief over sturen naar de Tweede Kamer. Stientje van Veldhoven is gevraagd om te reageren, maar zij zag daarvan af.

De volledige reactie van het ministerie op vragen van De Nieuws BV, vind je hieronder.