Verschuilt Rutte zich terecht achter 'het systeem'?

Als vooruitblik op het debat in de Tweede Kamer over de val van kabinet Rutte III, behandelen politiek onderzoeksjournalisten van De Nieuws BV, Joost Bekendam en Anna Pleijsier, wat er in de nieuw geopenbaarde documenten staat.

Vrijdag maakte het kabinet alle documenten, memo's, agenda's openbaar die eerder aan het de parlementaire ondervragingscommissie waren gegeven. Inclusief het beruchte SMS'je van een ambtenaar die sprak over de 'Rutte-doctrine'. Gisteravond kwamen op de valreep voor het debat van vandaag de antwoorden op honderden Kamervragen.

Nieuwe documenten over toeslagenaffaire

"Je krijgt door die nieuwe documenten echt een kijkje in de keuken", aldus Bekendam. Wiebes kreeg al eerder signalen, onder andere na kritische rapporten van de ombudsman in 2015 en 2017. In de kantlijn schreef hij 'de balans blijkt terugkijkend, niet goed te zijn gekozen'. Maar ook 'Ik ben niet tegen excuses, maar we moeten niet te nederig zijn, en ook uitleggen waarom we de beslissing [destijds] hebben genomen.'

De hamvraag is natuurlijk, naast de rol van Wiebes en Rutte, werd er nou etnisch geprofileerd? "Er werd gesproken over 'zwartjes'. Dat zou, zo blijkt uit de documenten, niet gaan om huidskleur, maar om de familie Zwart. Ook blijkt dat de dubbele nationaliteit nog niet uit alle systemen is gehaald. Lange tijd is ontkend dat het zou gaan om etnisch profileren", aldus Bekendam. "Hoe nationaliteit precies is gebruikt in het geval van de ouders is nog steeds niet helemaal duidelijk. De Autoriteit Persoonsgegevens discriminerend met betrekking tot de dubbele nationaliteit."

Oude truc

Het is een oude truc: documenten kort voor het debat openbaar maken zodat Kamerleden en journalisten bij voorbaat in tijdnood komen. Maar het was nu wel extra zuur. Na de belofte om nu tocht echt transparant te zijn als kabinet valt dit wel rauw op je dak. "Je zou het kunnen zien als weer een uitvloeisel van die Rutte doctrine", zegt Pleijsier.

Onder Rutte was er te weinig transparantie, blijkt ook uit het rapport van Van Dam. "Vaak wil de Kamer of de journalistiek weten hoe intern tot bepaalde besluiten is gekomen, dat is interessant, maar kan soms ook informatie bevatten die Rutte niet zo goed uitkomt." Rutte werkt dat tegen door belangrijke documenten niet of slechts gedeeltelijk openbaar te maken, meestal in verband met 'persoonlijke beleidsopvattingen' of besprekingen helemaal niet te notuleren.

Anna: "In de persconferentie na de val van Rutte III werd beloofd dat het nu anders zou zijn. Informatierecht van de Kamer, artikel 68 van de Grondwet, noemt het kabinet sinds vrijdag 'de hoeksteen van de democratie.' Er wordt geen gebruik meer gemaakt van 'persoonlijke beleidsopvattingen' om alles weg te lakken".

Weinig vertrouwen

Toch hebben Pleijsier en Bekendam er niet echt vertrouwen in dat er nu daadwerkelijk iets verandert. "Het probleem zit zeker voor een gedeelte bij Rutte, maar is natuurlijk breder. Het begon al met 'Oekaze Kok', 1998: ambtenaren mogen niet met journalisten en Kamerleden praten tenzij ze instemming krijgen van de minister", Zegt Anna. "Daarnaast zit er een probleem in de cultuur van ministeries. Het hoofddoel is de bewindspersoon buiten schot laten, je zoveel mogelijk indekken voor de risico's. Terwijl dat zou moeten zijn: zoveel mogelijk openheid en transparantie."

Dat is belangrijk voor het functioneren van de democratie: de kamer moet het kabinet kunnen controleren. Anna: "En op deze manier werkt dat niet, dat is een conclusie die we helaas kunnen trekken uit deze verschrikkelijke toeslagenaffaire."

Meer van De Nieuws BV?

Volg ons op Instagram, Facebook en Twitter.