Romana Vrede strijdt tegen ontmenselijking: 'Mijn geschiedenis is opgeslagen in liederen'

Documentairemaker Maartje Duin en Wederick de Backer hebben Romana Vrede gevolgd tijdens het maakproces van Tijd zal ons leren, dat uiteindelijk als voorstelling verschijnt bij het Nationale Theater. Maar het plan is veel ruimer, legt Vrede uit. "Het is meer dan een voorstelling. Ik maak er een podcast en talkshow van en schrijf er later ook een boek over."

(Otion verzorgt de muzikale ondersteuning bij de verhalen die Romana Vrede vertelt - Bron: Koen Veldman)

George Floyd en verlies moeder

Het project Tijd zal ons leren is de uitkomst van een veelbewogen jaar, dat voor Vrede in het teken staat van de moord op George Floyd en het overlijden van haar eigen moeder. "Mijn moeder was de enige connectie met Suriname. Het leek alsof ik die connectie met mijn geboorteland kwijtraakte. Ze heeft zo haar best gedaan om van Nederland ons land te maken."

Dat tegelijkertijd George Floyd om zijn huidskleur is vermoord, doet Vrede extra pijn. "In de geschiedenis werden zwarte mensen om hun huidskleur vermoord, dat gebeurt nog steeds."

Verhalen van verzetsstrijders

Daarom is ze op zoek gegaan naar verhalen van verzetsstrijders. "Ik voelde me in de steek gelaten. Het leek absurd, alsof dit niet mijn wereld was." Voor het project Tijd zal ons leren bundelt ze verhalen van 127 verzetsstrijders. Het zijn helden wier namen in Nederland nog geen deel uitmaken van het collectief geheugen. "Deze mensen zijn in opstand gekomen tegen de slavernij en de ontmenselijking die hen of hun naasten is aangedaan."

Maar racisme is meer dan het vermoorden van mensen, vervolgt Vrede. "De slavernij is weliswaar in 1864 verboden, maar het systeem van ontmenselijking is niet gestopt. Dat zie je tegenwoordig in de manier waarop we over vluchtelingen praten, alsof het geen mensen zijn." Daarom is volgens Vrede racisme een systemisch probleem. "De ongelijkheid van die-is-minder-mens is in stand gehouden."

Herwaardering mondelinge overlevering

Tijd zal ons leren is tegelijk een verkenning en een herwaardering van de orale geschiedschrijving, die in West-Europese culturen als historiografie een langere status heeft dan het geschreven woord. Maar onder slaafgemaakte mensen was de mondelinge overlevering de enige manier om geschiedenis en cultuur door te geven. "Mijn geschiedenis is opgeslagen in liederen, ritmes en rituelen en niet in geschiedenisboeken", legt Vrede uit. "Daar zit de kracht maar ook de kwetsbaarheid in. Een lied zal nooit sterven. Maar soms loop je op tegen het wantrouwen alsof het niet waar is."

Veel opstanden van slaafgemaakte mensen begonnen met een voodoo-ritueel, benadrukt Vrede. "Al die rituelen zijn door kolonialisten weggezet als afgoderij, maar daar zit zoveel kracht in. In contact staan met natuur en grotere krachten is een groot onderdeel van mijn cultuur."

Wil je meer weten over Tijd zal ons leren? Kijk dan hier.

Het podcast-only programma DOCS

Luister iedere week een kort én een langer verhaal over onderwerpen die mensen in Nederland bezighouden. De documentaires van DOCS zijn te horen op NPO Luister, in je favoriete podcastapp, of via de website of app van NPO Radio 1.