Ideologisch stuivertje wisselen

De essentie van de geschiedenis is verandering. Dat betekent bijvoorbeeld dat de termen politiek rechts en links door de tijd heen niet aan zichzelf gelijk blijven. Een liberaal werd in de 19e eeuw beschouwd als een representant van een linkse hervormingspartij, terwijl de conservatieven die belang bleven hechten aan het ancien regime tegen die hervormingen te hoop liepen. Een liberaal kreeg echter in de 20^ste eeuw het predicaat rechts dankzij de opkomst van de socialisten en de sociaal democraten die voor links werden versleten.

Liberalen kwamen immers op voor het individu die vooral tegen de willekeur van de staat beschermd moest worden en zich zo vrijelijk mogelijk zou moeten kunnen bewegen op de markt. Sociaal democraten waren in hun ijver gelijke kansen te bewerkstelligen echter bereid om de vrijheid van het individu te beknotten, bijvoorbeeld met hogere belastingen. Liberalen werden opeens afgeschilderd als behoudend en sociaal democraten als vooruitstrevend.

Betekenis

De betekenis van de termen links en rechts verschuift dus door de tijd heen. Dat maakt het wel heel lastig om deze termen te hanteren. Prof. Kossmann stelde daarom voor om het begrippenpaar links-rechts te vervangen door voluntarisme versus constitutionalisme. Voluntaristen waren mensen die de staat boven de maatschappij stelde. Constitutionalisten waren mensen die vonden dat de staat niet zozeer boven de maatschappij staat maar er uit voortkomt.

Het geestige van Kossmann’s onderscheid is natuurlijk dat Links afgeschilderd wordt als voluntaristisch, staat stelt zich boven de maatschappij, waarmee deze stroming als het ware op één lijn gesteld wordt met buitengewoon behoudende denkers uit het verleden die liberaal constitutioneel denken afwijzen. Denkers die bijvoorbeeld het Goddelijke recht van de Koning benadrukken om alle macht naar zich toe te trekken hebben dus iets gemeen met oud-premier Den Uyl die diep in de Nederlandse samenleving wilden ingrijpen. Met welk recht, vroeg Kossmann zich af ,konden vooruitstrevende linkse politici in de vorige eeuw zo diep in de samenleving ingrijpen?

Linkse politici in de jaren zeventig van de vorige eeuw die geloven in de maakbare samenleving hebben dus volgens Kossmann iets gemeen met Robbespierre tijdens de Franse revolutie maar ook met monarchistische denkers die de absolute macht van de koning verdedigden. Allen stellen immers de staat boven de samenleving. Ideologische continuïteit tussen heel verschillende groeperingen.

Onbehagen

Zo zijn er meer voorbeelden van ideologische kruisbestuiving. In het tv-programma Onbehagen van Bas Heijne werden er twee andere voorbeelden genoemd. Links heeft het post-modernisme bedacht. In zijn meest extreme vorm staat het postmodernisme voor de gedachte dat de waarheid niet bestaat en dat elke cultuur evenveel waard is. Die opvatting maakt het bijvoorbeeld lastiger om te spreken over de schaduwzijden van de multiculturele samenleving.

En nu heeft extreem rechts het post-modernisme geadopteerd. Alexander Doegin, een Russische denker die invloed op Poetin heeft, vindt de Russische cultuur de beste van de wereld maar dat betekent niet dat deze universeel is. Die perfide gedachte van universaliteit is volgens hem een liberale leugen. Alleen liberalen willen immers hun vermeende superieure Westerse cultuur aan de hele wereld opleggen. Elke natie heeft echter volgens Doegin zijn eigen cultuur en die is voor dat land ook het beste. Doegin gelooft dus niet in het exporteren van waarden. Landen waarin bijvoorbeeld vrouwen soms worden besneden moeten dat zelf maar weten. Men kan een cultuur alleen begrijpen vanuit de context van die cultuur zelf. Doegin vindt de Russische cultuur weliswaar de beste maar dat is geen reden om die te gaan exporteren omdat elke natie de cultuur heeft die bij haar past.

In datzelfde programma werd ook nog een derde vorm van ideologisch stuivertje wisselen naar voren gebracht door de Vlaamse denker Van Reybrouck. Rechts sprak altijd over individu en links over gemeenschap en nu is het andersom. Rechts wilde het individu rechten geven als emancipatie tegenover een te machtig staatsapparaat terwijl Links sprak over een collectief project waarin iedereen in de gemeenschap zich zou kunnen ontplooien. Was vroeger links een collectief project, tegenwoordig houdt het zich meer bezig met de grondrechten van de individu (geen discriminatie). Terwijl rechts vraagt om aandacht voor de gemeenschap (bijv. ‘Geef Nederland aan de Nederlanders terug’).

Van Reybrouck betreurt dat Links zich tegenwoordig meer druk maakt over genderneutrale toiletten en minder over toegang tot de arbeidsmarkt. Links is als het ware meegegaan met de eindeloze cultuuroorlogen en vergat op te komen voor banen en huizen voor Otto en Liselore Normalverbraucher.

Identiteit

Mensen die de identiteit van de eigen groep benadrukken bevinden zich echter zowel ter linker als ter rechterzijde. Doegin benadrukt net zozeer de identiteit van de Russen als een Afro-Amerikaanse studente die er bezwaar tegen maakt dat een witte jongen een Afro kapsel draagt (verwijt van culturele toe-eigening). Als mensen zich alleen nog maar vastklampen aan hun eigen identiteit neemt de polarisatie alleen maar toe.

Bestudering van de geschiedenis zou hier heilzaam kunnen zijn. Als mensen gaan beseffen dat linkse en rechtse ideologische argumenten opeens kunnen opduiken in het andere kamp zou dat de polarisatie misschien kunnen verminderen. Als mensen vervolgens ook zouden gaan beseffen hoe gemakkelijk ideologieën, oftewel absolute waarheidsaanspraken die niet op feiten kunnen worden gebaseerd, tot geweld kunnen leiden vallen er misschien minder doden.