Rutte-IV wordt een vechtkabinet met een nederlagenstrategie

Wist u dat ruim een derde van onze nationale welvaart over de grenzen wordt verdiend? Onze dure verzorgingsstaat wordt letterlijk gefinancierd met het geld dat wij op de EU-binnenmarkt verdienen. Zo zijn er nog meer Europese afhankelijkheden. Zonder Europese samenwerking kunnen wij grensoverschrijdende problemen zoals bijvoorbeeld milieu, klimaat, migratie en veiligheid niet goed aanpakken.

Men zou dus verwachten dat politici in Nederland tijdens verkiezingsdebatten het behoud van het Europese fundament van ons bestaan zouden benoemen. Helaas is dit niet of nauwelijks het geval. Gevreesd moet worden dat het nieuwe kabinet de weinig succesvolle EU-poltiek van het huidige demissionaire kabinet zal voortzetten.

Nederlagenstrategie

Het huidige kabinet heeft in de EU een klassieke nederlagenstrategie gevoerd. Zowel de diagnose als de remedie mankeerden. Hoekstra en Rutte wilden en willen iedereen doen geloven dat de problemen in de eurozone geheel te wijten zijn aan het kwistige zuiden.

Dat is een eenzijdige voorstelling van zaken. Het is waar dat de Italiaanse schuld veel te hoog is maar die is lang geleden veroorzaakt en opeenvolgende Italiaanse regering zijn er niet in geslaagd om die terug te dringen. Sinds 1995 tot aan Corona, met uitzondering van één jaar, slaagde Italië er echter wel in om primair overschot (exclusief rentebetalingen) te creëren. De schuld is te hoog maar de Italianen blijken goed in staat om het jaarlijkse begrotingstekort in de hand te houden.

Zwakke instituties

Het echte probleem in Italië is niet zozeer de spilzucht maar de verdiencapaciteit. Italië produceert mooie producten maar het land kampt met zwakke instituties waardoor de lonen en de prijzen niet in de hand kunnen worden gehouden. Om de verdiencapaciteit te verhogen zijn er ingrijpende hervormingen nodig maar de Italiaanse instituties zijn te zwak om die allemaal te implementeren.

Het gevolg is dat Italië kampt met te hoge prijzen en lonen. Vroeger kon Italië dan devalueren maar dat kan sinds de invoering met de euro niet meer. Italië schreeuwt om hervormingen en investeringen die de verdiencapaciteit verhogen maar beide schieten tekort.

Het feit dat het Noord-Europa wel sterke instituties bezit en dus gemakkelijker kan hervormen maakt het voor Italië nog lastiger. Het handelsoverschot van het Noorden heeft inmiddels een enorme opvang. Aangezien het Noorden wel kan hervormen is de concurrentiekracht hoger. Het Noorden heeft veel baat bij de euro omdat die zachter is dan de voormalige harde munt zoals bijv. de gulden, vandaar het enorme handelsoverschot.

Het Zuiden heeft minder baat bij de eurozone omdat de hardheid van de euro niet past bij de concurrentiekracht. Het Zuiden peinst er echter niet over om de eurozone te verlaten omdat dan de nationale munt sterk zal depreciëren, rente en inflatie zullen stijgen en buitenlandse investeringen zullen afnemen.

Geen geld naar het Zuiden

Als het huidige kabinet dus claimt dat alle problemen te wijten zijn aan het Zuiden gaat men voorbij aan het feit dat het Noorden meer verdient aan de eurozone dan het Zuiden. Klaas Knot, die het frame van het kabinet kennelijk te dol vond worden, gaf vorig jaar tegengas in zijn Elsevier-lezing. Rutte en Hoekstra houden echter tot op de dag van vandaag vast aan het beeld dat er onder geen beding geld van het Noorden naar het spilzieke Zuiden moet stromen.

De diagnose van het kabinet is dus fout. Het gaat niet om spilziekte maar om hervormingen. De remedie, geen geld naar het Zuiden, rammelt eveneens omdat de zwakke landen zonder hervormingen en investeringen nooit uit de ellende komen. Bovendien gaat men voorbij aan het feit dat Noorden meer verdient aan de euro dan het Zuiden. Het is juist dat de lage rente onze pensioenen uitholt maar dat heeft niet alleen met de euro maar ook met een reeks andere factoren zoals vergrijzing te maken.

Duitsland

Afgezien van een onjuiste diagnose en remedie heeft het huidige kabinet zich ook nog eens verkeken op wijzigingen in het Europese krachtenveld. Buitenlandse Zaken wees er keer op keer op dat Duitsland door de COVID-crisis wel bereid is om de Zuidelijke lidstaten, die veel zwaarder zijn getroffen, te helpen met gemeenschappelijke EU-leningen. Hoekstra en Rutte bleven echter zuinige gezichten trekken terwijl in Italië elke dag vele doden te betreuren waren.

De gevolgen kon elke beginnende diplomaat voorspellen. Het Zuiden begreep niet waarom een land als Nederland, dat zo enorm profiteert van de binnenmarkt en euro, zo weinig solidariteit wilde betrachten. De schade die werd aangericht was niet mals en heeft de Nederlandse onderhandelingspositie in EU geschaad en zal dat ook in de toekomst ook doen.

Helemaal treurig was dat de door Nederland bijeengesprokkelde Hanze Liga schrok van de Nederlandse spelverruwing en direct uit elkaar viel. Nederland ging af als een gieter en het vermaledijde Coronafonds van 750 miljard, dat Den Haag niet in deze omvang had gewild, was een feit. Den Haag likte zijn wonden.

Nederland in haar hemd

De reacties van Merkel, Macron en Costa waren vernietigend. Merkel vond dat Rutte zich 'kinderachtig' had gedragen, zo uitgesproken horen we Angela zelden. Macron vond het Nederlandse optreden 'stuitend'. Premier Costa van Portugal noemde Wopke’s aanpak: "Weerzinwekkend, zinloos en totaal onacceptabel". Wopke zei zelf: "Er is hier iets niet goed gegaan en ik heb mijn excuses aangeboden". Nederland had er weer een 'zwarte maandag' bij.

Tot overmaat van ramp besloot het kabinet, geheel terecht, af te treden vanwege het toeslagenschandaal. Deze gebeurtenis kreeg veel aandacht in de internationale pers. De Hongaarse premier Orban zag zijn kans schoon en zei natuurlijk dat Nederland eerst maar eens de eigen rechtsstaat op orde zou moeten brengen voordat het andere landen zou bekritiseren. Ook in het Zuiden werd de Nederlandse déconfiture geregistreerd. De nieuwe Italiaanse regering nodigde Nederland uit om aan te schuiven bij de G20. Italië rekende op een chique wijze met Nederland af.

Met deze recente gebeurtenissen nog vers in het geheugen zou men verwachten dat dit geblunder tijdens de verkiezingen wel even aan de orde zou worden gesteld. Dat valt bitter tegen. De nieuwe partij Volt doet het, D66 ook maar de rest is muisstil. Hoe moeten wij deze merkwaardige situatie verklaren?

Pandemie

Natuurlijk speelt de pandemie hier een grote rol. Politieke partijen hebben nu wel iets anders aan hun hoofd dan te debatteren over de EU en de euro. Toch is hier meer aan de hand. De VVD en het CDA vrezen dat zij te veel stemmen aan de PVV en Forum verliezen als zij zich uitspreken voor Europese solidariteit.

Zij hebben het oude frame van spilzieke zuiderlingen in het verleden zo vaak herhaald dat veel kiezers dit als de hoogste wijsheid zijn gaan beschouwen. Dat beeld krijg je niet zomaar weg en dat willen deze twee partijen ook helemaal niet aangezien zij electoraal verlies vrezen.

Het betreft hier de oude strategie van het spreken met twee tongen. In Brussel wordt meestal uiteindelijk constructief meegewerkt, maar thuis wordt er weer wat vlees in de loopgraven van de soevereiniteit gegooid. Als de EU iets goeds doet wordt dat in de hoofdsteden graag nationaal geclaimd. Als de EU schuttert ligt het aan Brussel.

Dit frame ontkent dat Nederland zelf onderdeel uitmaakt van de EU. Rutte onderhandelt in de Europese Raad mee aan compromissen die vervolgens via EU-wetgeving omgezet worden in nationale wetten en regelingen. Europa zijn wij zelf. De Europese rechtsorde staat zelfs boven de nationale rechtsorde. Al deze waarheden worden in Nederland het liefst onder het tapijt weggemoffeld omdat er anders electoraal verlies dreigt. De Eurosceptische partijen zijn er goed in geslaagd om VVD en CDA in een ideologisch jasje te naaien.

Verkiezingsprogramma's

Bestudering van de verkiezingsprogramma’s van het CDA en VVD biedt weinig hoop dat zij lessen hebben getrokken uit het verleden. Het ziet er helaas niet naar uit dat het nieuwe kabinet de oude nederlagenstrategie gaat inruilen voor een intelligente strategie die onze belangen beter zullen beschermen.

De VVD houdt de mantra vol dat de EU geen transferzone mag worden terwijl Rutte wel degelijk heeft meegewerkt aan het Coronafonds. Hoekstra en het CDA blijven zich verzetten tegen eurobonds terwijl wij die er al lang zijn en wel degelijk een verduurzaming van de eurozone kunnen betekenen. Nieuwe gemeenschappelijke leningen kunnen immers leiden tot investeringen en hervormingen in het Zuiden. Duitsland zag al veel eerder in dat de geopolitieke verschuivingen in de wereld meer Europese samenwerking vereisen. Duitsland krijgt straks een regering met De Groenen die misschien wel bereid is om meer gemeenschappelijke leningen aan te gaan. Als het met het Zuiden immers niet goed gaat stokt de Duitse export en krijgt China nog meer invloed in de verdeelde EU.

Rutte-IV wordt een vechtkabinet

Ik vrees met grote vreze het volgende scenario. Rutte-IV wordt een vechtkabinet. Zowel het VVD als het CDA krijgen te maken met maar liefst drie parlementaire enquêtes: Groningse gas, COVID en het toeslagendossier. Daar zullen deze partijen grote krassen oplopen. De kans dat dit kabinet de eindstreep zal halen moet niet al te hoog worden aangeslagen.

Dit wankele kabinet krijgt in het najaar of volgend jaar misschien te maken met een Frans-Italiaans voorstel om nieuwe gemeenschappelijke Europese leningen aan te gaan. Het hele Zuiden zal dit voorstel steunen en het nieuwe Duitse kabinet waarin de Groenen een partijtje mee zullen blazen zal misschien bereid zijn om weer water in de wijn te doen.

Rutte-IV zal weer moord en brand schreeuwen. Rutte zal nu met een hele stapel biografieën naar Brussel afreizen. Hoekstra zal geen kans onbenut laten om het Zuiden te vernederen. Vervolgens tekent Nederland na vele mitsen en maren weer bij het kruisje. Kortom, een herhaling van de oude nederlagenstrategie.

Het kan intelligenter!

En dan te bedenken dat het allemaal zoveel intelligenter kan. In de eerste plaats, maak een realistische analyse van het krachtenveld en laat je niet zoals de vorige keer verrassen door een Duitse beleidswijziging. Ten tweede, zorg dat je met een constructieve opstelling een plaats krijgt aan de Europese tekentafel. Ten slotte, accepteer wat je niet kan tegenhouden en concentreer je op datgene wat je kunt bereiken met een package deal.

Hoe zou die deal eruit moeten zien? Dat is helemaal niet zo lastig. Conditionele gemeenschappelijke leningen in ruil voor hervormingen. Als dat lukt valt het nationale belang immers samen met het Europese. Een sterk Zuid-Europa zal immers meer Nederlandse producten en diensten afnemen. Bovendien zal een sterk Zuiden de door Nederland vurig gewenste Europese strategische autonomie dichterbij brengen.

Het is allemaal niet zo ingewikkeld. Den Haag zal echter nog een keer dezelfde fout maken voordat men inziet dat het roer om moet. Een gewaarschuwd mens telt voor twee.