Gaat Trump in november weer winnen?

In zijn speech afgelopen maandag sprak hij dan ook niet over racisme en politiegeweld aangezien hem dat alleen maar stemmen op de rechtervleugel zou kosten. Nee, Trump presenteerde zich als law and order president die wel even een einde aan de plunderingen zou maken. Hij deed precies hetzelfde als Nixon in 1968, die er de verkiezingen mee won. Zal Trump in november weer winnen?

Nixon

Nixon slaagde er in '68 in om conservatieve Democraten in het Zuiden te bewegen om op de Republikeinse Partij te gaan stemmen. Daarmee maakt hij een einde aan de zogenaamde New Deal coalitie waarin de progressieve democraten in het Noorden sinds 1932 samenwerkten met de conservatieve democraten in het Zuiden.

Het gevolg was dat de Republikeinse Partij voor het eerst het Zuiden ging domineren. Trump plukt daar nog steeds de vruchten van maar het is de vraag of zijn frivole omgang met de grondwet (Equal Justice Under Law) de Republikeinse machtsbasis in het Zuiden uiteindelijk niet zal ondermijnen.

Burgeroorlog en afschaffing slavernij

Om het belang van Nixon's doorbraak in 1968 ook voor onze huidige tijd goed te begrijpen, moeten wij ons even in de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) verdiepen waarin Noord en Zuid tegenover elkaar kwam te staan. Zoals bekend waren de Republikeinen tegen slavernij en wilden de Democraten deze afschuwelijke praktijk juist behouden. Het was de Republikein Abraham Lincoln die de slavernij afschafte en het Noorden in de Burgeroorlog de overwinning schonk.

Het Zuiden, met zijn vele grootgrondbezitters die massaal slaven inzetten reageerde getergd op de afschaffing. Zij bleven de zwarte bevolking terroriseren en kozen voor strikte rassenscheiding. Het Zuiden bleef, voor zover het mocht stemmen, gewoon stemmen op de Democraten die immers de slavernij hadden willen voortzetten.

Verwarrende voorgeschiedenis

Voor ons is deze voorgeschiedenis erg verwarrend. De huidige Republikeinse Partij is immers juist dominant in het Zuiden en daarnaast overwegend blank, plattelands, en diep religieus. De Democratische Partij is tegenwoordig juist dominant in de oostelijke en westelijke kuststaten en is de partij van de minderheden geworden. De partij van de zwarten, Hispanics, en juist sterk in de grote steden.

Bijna alle staten in het Zuiden stemmen nu in meerderheid Republikeins, precies het omgekeerde van de situatie zoals die na de Burgeroorlog was ontstaan. Wat is er gebeurd dat de Republikeinen en de Democraten geografisch stuivertje hebben gewisseld?

Zoals gezegd, na de Burgeroorlog werd segregatie de wet van het Zuiden. Slavernij was formeel afgeschaft, maar werd vervangen door apartheid. In de eerste twee decennia van de twintigste eeuw vluchtten maar liefst 5 miljoen zwarten naar het Noorden om te ontsnappen aan de armoede, segregatie en de lynchpartijen. Daar aangekomen moesten zij natuurlijk niets hebben van de Democraten die hen in het Zuiden zo slecht behandeld hadden.

Zwarten stemmen op Roosevelt

Dat veranderde echter door de Grote Depressie die in 1929 uitbrak. Waarna F.D. Roosevelt in 1932 de New Deal in stelling bracht. Tijdens de crisis gingen de zwarten in het Noorden op de Democraat Roosevelt stemmen hoewel hij samenwerkte met de Democraten in het Zuiden waaraan zij zulke slechte herinneringen bewaarden.

Roosevelt kon zich geen kritiek op de segregatie in het Zuiden veroorloven aangezien hij de steun van de Democraten in het Zuiden niet kon missen. Toch stemden veel zwarten in het Noorden op Roosevelt, omdat zij tijdens de crisis meer steun van de Democraten dachten te kunnen verwachten dan van de Republikeinen die een imago hadden van 'laissez faire'.

Nixon paait conservatieve Democraten

Pas na WOII viel de coalitie tussen progressieve noordelijke Democraten en racistische zuidelijke Democraten uiteen. Na de moord op president Kennedy kon Johnson, op basis van zijn grote verkiezingsoverwinning in 1964, de Civil Rights Act en een jaar later de Voting Rights Act met steun van de Republikeinen door het Congres krijgen. Veel blanke Democratische zuiderlingen voelden zich niet meer thuis bij de Democratische Partij.

George Wallace for president

De overgang van blanke Democraten naar de Republikeinse Partij verliep via George Wallace, de gouverneur van Alabama, die zich in 1968 kandideerde voor het presidentschap. Hij zette een trend van ressentiment en onvrede in, over het beleid in Washington waar Nixon, en nu Trump, van zou profiteren.

De Republikein Richard Nixon werd in 1969 president op basis van law and order en de silent majority. Hij paaide daarmee de conservatieve democraten die niets moesten hebben van de opstanden in de grote steden, de belastingverhogingen en de hippie-cultuur. Zij stapten over naar de Republikeinse Partij. De democraten kregen daardoor de ruimte om meer naar links te trekken waardoor zij in een isolement terecht kwamen.

Midden is weggesmolten

Het gevolg was dat er geen bruggen meer tussen de partijen waren. De oude progressieve Republikeinen in het Noorden en de conservatieve Democraten in het Zuiden zijn er gewoon niet meer. Tegenwoordig is de meest conservatieve democraat nog steeds vooruitstrevender dan de meest progressieve Republikein. Het midden is gewoon weggesmolten. Het gevolg is polarisatie waardoor het politieke systeem is vastgelopen.

Trump heeft dus niet zelf de polarisatie uitgevonden maar heeft een politiek systeem geërfd waarin sinds Nixon het midden is weggevaagd en waarin ressentiment een cruciale rol speelt. Wel kan men stellen dat Trump binnen dit vastgelopen systeem nieuwe grenzen opzoekt.

Trump schurkt aan tegen racisme

Hij doet dit op een vileine wijze. Men kan hem niet betrappen op onversneden racisme aangezien hij wel degelijk medeleven betoont aan de nabestaanden van de vermoorde George Floyd. Zelfs op Fox News wordt erkend dat er sprake is van structureel politiegeweld tegen zwarten.

Nee, Trump kiest ervoor om tegen racisme aan te schurken. Hij belooft in zijn toespraak de rechten van oppassende burgers te beschermen maar noemt dan vervolgens alleen het recht om wapens te dragen. Dat is niets anders dan een flirt met eigen richting.

Hondenfluitjes

Ook Donalds uitspraak op twitter ‘when the looting starts, the shooting starts’ is veelzeggend. Trump was immers niet de eerste die deze uitspraak heeft gedaan. Walter Headley, de baas van de politie in Miami, deed hem ook in 1967 tijdens de kerstmisrellen. Een jaar later herhaalde de al eerder genoemde segregationist George Wallace dezelfde zeven woorden. Voor de goede verstaander, Trump houdt van hondenfluitjes, is het duidelijk waar zijn loyaliteiten liggen.

Grote vraag is natuurlijk of Trump met deze verhulde 'racialisering' van de campagne weer gaat winnen. Het zou zomaar kunnen. De arme Joe Biden staat weliswaar op winst in de peilingen maar is nou niet écht een droomkandidaat, en al helemaal niet een man die bekend staat als een grote hervormer. Het blijft onbegrijpelijk dat de Democraten niet in staat zijn geweest om een betere kandidaat naar voren te schuiven.

Stemmen Hispanics wel op Trump?

Toch moet Trump oppassen. De Hispanics vertegenwoordigen in het Zuiden steeds meer kiezers en lopen ook mee in de demonstraties tegen het politiegeweld. De demonstraties nu zijn sowieso veelkleuriger dan in 1967/1968. Hispanics zijn cultureel conservatief, vaak katholiek en voelen zich niet zomaar thuis bij de Democraten. Trumps aanschurken tegen het racisme kan hen zomaar bewegen om toch op de Democraten te stemmen.

Als lid van een minderheid zijn Hispanics kritisch op een president die niet bijzonder veel lijkt te geven om de rechten van minderheden en de rechtsstaat. Ook Trumps bereidheid om de krijgsmacht in te zetten om de rellen te bedwingen valt bij hen, net als bij vele anderen, niet goed.

Gaat thema ongelijkheid meer aandacht krijgen?

Ook een ideologische verschuiving van de culturele naar de economische as kan Trump parten spelen. Indien het waar is dat culturele thema's als de rechten van LGTB en abortus een minder grote rol spelen, en een vraagstuk als ongelijkheid belangrijker wordt, dan kunnen de Republikeinen stemmen verliezen. Zeker nu Trump zulke grote steken heeft laten vallen tijdens de pandemie kan dit hem wel eens fataal worden.

Covid-19 brengt de tegenstelling tussen arm en rijk nog meer aan het licht. De elite kan de pandemie uitzitten in hun comfortabele tweede huizen buiten de stad. Met hun laptop blijven zij geld genereren zonder dat zij gevaar lopen. De allerarmsten daarentegen zitten opgesloten in kleine appartementen in de grote stad waar zij veel meer gevaar lopen. Om geld te verdienen dienen zij bovendien hun huis te verlaten en zich te begeven in het openbaar vervoer waar het virus rondwaart.

Ik denk nog steeds dat Trump zou kunnen winnen maar zijn kansen zijn er niet groter op geworden. Nu zelfs de in 2018 opgestapte en in defensiekringen uiterst populaire oud-Minister van Defensie, Jim Mattis, Trump openlijk afvalt, zouden misschien eindelijk ook meer Republikeinen hun kritiek durven uiten. Als dat gebeurt zouden Trumps kansen op herverkiezing dramatisch slinken.

Arend Jan Boekestijn is historicus en oud-Kamerlid van de VVD.