Grijs is ook een kleur

Twee nieuwsberichten: ze lijken niets met elkaar te maken te hebben, maar volgens mij doen ze dat wel. In de eerste plaats vanwege het woordje ‘apartheid’, een Nederlands woord dat de twijfelachtige eer heeft opgenomen te zijn in de Engelse taal als verwijzing naar het discriminatiebeleid van de heersende blanken tegenover de onderdrukte zwarten in Zuid-Afrika, en naar dergelijke rassendiscriminatie überhaupt. Hetzelfde woord gebruiken nu critici van Israël om de behandeling van de Palestijnen te beschrijven. Er is zelfs een eigen Wikipedia-pagina aan gewijd waar een hele reeks van dergelijke verwijten staat opgesomd. Zoals de blanken de zwarten behandelden in Zuid-Afrika, zo zouden de Israeli’s nu omgaan met de Palestijnen.

Zuid-Afrika

We moeten enorm oppassen met dergelijke vergelijkingen tussen het heden en het verleden. Wie niet leert van de geschiedenis, is gedoemd haar te herhalen. Maar tegelijkertijd weten we ook heel goed dat de geschiedenis zich weliswaar steeds herhaalt, maar steeds op een andere manier. De Europese en Amerikaanse critici van het historische Apartheidsregime in Zuid-Afrika hebben altijd luid de loftrompet gestoken over het ANC, over Nelson Madela en zijn ex-vrouw Winnie. Lange tijd was er geen enkele ruimte voor kritiek op de overwinnaars van het oude regime.

Nu is die ruimte er kennelijk wel: herhaaldelijk duiken nieuwsberichten op waaruit blijkt dat blanken in Zuid-Afrika nu aan de verkeerde kant van de samenleving lijken te staan en door hun zwarte landgenoten worden gediscrimineerd. Het ANC is niet alleen de bevrijder van de zwarte Zuid-Afrikanen, maar ook een logge partijmachine geteisterd door corruptie en vriendjespolitiek. En Winnie is, ik zei het al eerder, niet alleen een heilige, maar ook een meedogenloze machtspoliticus. Deze constateringen maken het Apartheidsregime niet minder slecht, en de strijd van het ANC tegen dat regime niet minder rechtvaardig, maar het dwingt ons om genuanceerd naar heden en verleden te kijken, en af te zien van een gemakzuchtige verdeling tussen ‘goed’ en ‘kwaad’.

Israël

Hetzelfde lijkt mij aan de hand in Israël/de Palestijnse Gebieden. Als we spreken over het ‘Probleem’, neigen we in elke discussie of naar de ene of naar de andere kant over te hellen. Of de Israeli’s zijn cryptofacisten die op disciminatoire wijze de arme Palestijnen onderdrukken op een lange maar zeer zorgvuldige geplande aftocht naar een totale vernieting van het Palestijnse volk. Of de Palestijnen zijn door de Arabische landen gesubsidieerde beroepsterroristen die niet eerder zullen rusten dan dat de ‘Joodse Entiteit’ volledig zal zijn vernietigd. Wie kritiek heeft om de aanslagen van Palestijnse terroristen, is een ‘Jodenvriend’, en wie kritiek levert op de hardhandige wijze waarop het Israëlische leger met de Palestijnen omgaat, is Jodenhater. Ja, zo subtiel gaat het er vaak aan toe.

Maar als we nu eens naar de geschiedenis van Zuid-Afrika kijken en een parallel proberen te trekken met de Israëlisch-Palestijnse kwestie nu – aangespoord door het dubbel gebruik van het begrip ‘Apartheid’ – dan moet ons toch enige schroom te binnen schieten. Niemand kan bepalen hoe de geschiedenis zal oordelen, dat doen de historici van de toekomst. Niemand kan nu in één oogopslag bepalen wie de bad guys zijn, en wie de good guys. De Israëlische regering van Netanyahoe kan de geschiedenis ingaan als een meedogenloos discriminitoire regime, maar ook als de schuts voor een totale uitroeïng van Joden in het Midden-Oosten. Hetzelfde geldt voor de Palestijnse regering: misschien oordelen we over vijftig jaar dat de Palestijnen een rechtvaardige bevrijdingsopstand uitvoerden, maar evengoed oordelen we dan dat het om door buitenlanders gefinancieerde terreur ging.

Als de geschiedenis van de Apartheid ons iets geleerd heeft, lijkt mij, is om het woord niet te snel in de mond te nemen, de vingers niet te snel te laten wijzen. Het leven is niet eenvoudig, niet louter wit of zwart. Grijs is ook een kleur, de kleur van de geschiedenis.