Gaat de Hollandse hack de Sleepwet redden?

Toen de Russische hackers eind 2014 inbraken bij de Democratische Partij, het Witte Huis, en het State Department, zaten AIVD/MIVD op de eerste rij mee te kijken. Zij meldden de hacks aan de Amerikanen die daarop tegenmaatregelen konden nemen.

Twee vragen lijken mij op hun plaats. Ten eerste, hoe is het mogelijk dat deze uiterst gevoelige informatie uitlekte? In de tweede plaats, welke impact zal deze onthulling hebben op 21 maart tijdens het referendum over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (WIV)?

Dat er goede hackers zitten bij de AIVD en MIVD is algemeen bekend. Het is dus niet zo vreemd dat zij erin geslaagd zijn om in te breken bij Cozy Bear. Wat wel opmerkelijk is dat dit nieuws is uitgelekt.

Geheime diensten hebben er geen enkel belang bij dat hun activiteiten worden onthuld. Hetzelfde geldt voor ambtenaren bij de relevante ministeries. Babbelen over staatsgeheimen is niet bevorderlijk voor je carrière. En dan politici. Slechts een deel van de top weet hiervan in algemene zin. Ook zij komen in de grootste problemen als zij uit ijdelheid vragen van journalisten gaan beantwoorden.

Democraten lekten?

Wie waren dan wel de informanten van de Volkskrant en Nieuwsuur? Mijn vermoeden is dat de Democratische medewerkers van de inlichtingencommissies van Senaat of Huis bereid waren om met Eelco Bosch van Rosenthal te praten. Eelco heeft in zijn vorige functie als Amerika correspondent goede contacten opgedaan. Alles wat Trump onder druk zet komt de Democraten immers goed uit. Ik denk niet dat het team van de openbare aanklager Muller zo onverstandig is om te spreken met de pers.

Ik vermoed dat Nederlandse politici hun kaken op elkaar hielden. Zelfs de officiële reactie op het uitlekken was afgemeten. “Over wat kranten vandaag melden kan ik niets zeggen", zei de minister van Binnenlandse Zaken Kasja Ollongren. Ze wees wel op jaarverslagen van de AIVD, waarin wordt gewezen op het gevaar van digitale spionage. Ollongren wilde geen enkel verband leggen tussen het nieuws over de Nederlandse veiligheidsdiensten en het referendum dat op 21 maart wordt gehouden over de 'sleepwet'. Een verband leggen tussen de Russische hacks en de nieuwe WIV zou immers contraproductief kunnen werken. Aan de andere kant, iedereen weet dat de Russen wel degelijk hebben getracht om bijvoorbeeld de Amerikaanse en Franse verkiezingen, Brexit, en het Oekraïne referendum te beïnvloeden.

Niemand minder dan de minister-president trok de stoute schoenen aan. Hij durfde tijdens zijn wekelijkse persconferentie wel een verband te leggen tussen de Russische hacks en het aanstaande referendum over de WIV. Rutte zei natuurlijk niets over de Nederlandse operatie zelf. In algemene zin wilde hij wel kwijt dat de nieuwe wet de diensten de mogelijkheid geeft om patronen te herkennen en niet alleen individuele aanvallen. Dat is volgens hem belangrijk voor de opsporing. ”En daarvoor heb je de nieuwe WIV nodig'', aldus Rutte. Hij wees erop dat diensten van andere landen al ruimere bevoegdheden hebben.

Hysterie

Het was duidelijk dat de politieke tegenstanders van de WIV in het geweer moesten komen. De officiële Russische reactie repte over hysterie en ontkende nog maar eens een keer dat Rusland had geprobeerd om de Amerikaanse verkiezingen te beïnvloeden. Thierry Baudet twitterde: “Ik weet niet of dat verhaal van Nederlandse AIVD-hackers waar is of niet; maar het is hoe dan ook een heel RAAR verhaal dat aan alle kanten rammelt”. Ronald van Raak van de SP koos een intelligentere strategie. Hij zei in Buitenhof dat Nederland alles moet doen om dit soort Russische operaties tegen te gaan. Hij stelde echter vast dat het hier geen bulkinterceptie betrof maar een gerichte operatie, die zonder de WIV ook is toegestaan. Zijn conclusie: de WIV is niet nodig.

Dit brengt ons op de vraag hoe deze onthulling het referendum gaat beïnvloeden. Veel hangt af van de vraag of de voorstanders het intelligent spelen. Bij eerdere referenda opereerden de voorstanders niet altijd overtuigend. Als de voorstanders erin slagen om media-aandacht voor sterke argumenten voor de WIV te creëren maken zij een kans. Zo zouden zij erop kunnen wijzen dat het vreemd is dat inlichtingendiensten wel gsm-verkeer kunnen afluisteren maar op de kabel alleen gericht kunnen opereren. Inlichtingendiensten zijn op zoek naar een speld in een hooiberg. Zonder bulkinterceptie gaat dat niet lukken.

Voorts kunnen zij wijzen op een Brits openbaar rapport uit 2016 aan het Britse parlement waarin staat dat bulkinterceptie wel degelijk aanslagen heeft voorkomen. Zijn wij roomser dan de paus in een harde wereld waarin cybercrime floreert? Ook lijkt het met mij verstandig als de voorstanders de kritiek van de Raad van State adresseren. In de WIV is er de mogelijkheid om het toezicht na twee jaar te evalueren. Het lijkt mij heel goed om het toezicht op deze wet te versterken zowel in personele en financiële zin.

Welbeschouwd maken de voorstanders van de wet een goede kans om de Nederlandse burger te overtuigen dat de nieuwe wet nodig is om onze veiligheid te waarborgen zonder dat het noodzakelijke evenwicht tussen privacy en veiligheid wordt verstoord. Zij zullen dan wel de camera’s moeten opzoeken en de debatten moeten aangaan. Met een slogan als ‘Europa best belangrijk’, zoals tijdens het referendum over de Europese grondwet, gaan zij het niet redden.

Arend Jan Boekestijn is historicus en commentator bij Dit is de Dag