De nieuwe Italiaanse regering stelt de eurozone voor een grote uitdaging

De nieuwe Italiaanse regering daarentegen wil doodleuk de pensioenleeftijd verlagen, belasting verlagen en een basisinkomen invoeren in de vorm van een soort bijstand. De kosten zijn 100 miljard. De staatsschuld is 2500 miljard. Die extra 100 miljard leidt tot een tekort van zeker 5% van het bnp. Italië blaast zichzelf op met dit akkoord en brengt daar de hele eurozone mee in gevaar.

Waarom is Bruno Le Maire zo bezorgd? In de eerste plaats speelt hier de schaal een rol. De eurozone bezweek al bijna onder de Griekse schulden, Italië is nog veel groter. De Italiaanse economie is 10 keer groter dan de Griekse. De Italiaanse schuld van 2500 miljard is zeven keer zo groot dan de Griekse schuld. Italië heeft de grootste schuld in Europa en de op drie na grootste in de wereld. De schuld beloopt maar liefst 130% van het BNP en dat is geen kattenpis.

Italië is eigenlijk te groot om failliet te laten gaan maar waarschijnlijk ook te groot om te redden. Italië kan de muntunie niet aan. De koers van de euro is te hard voor een zwak land als Italië dat zijn pensioenen en arbeidsmarkt niet heeft hervormd en ook een relatief zwakke bankensector heeft met nogal wat oninbare leningen.

Tekorten

Tegelijkertijd kan de EU een transferzone niet aan waarbij geld blijvend stroomt van Noord naar Zuid. Het Noorden is niet bereid om de Italiaanse tekorten aan te vullen als Italië zijn economie niet moderniseert. Het Noorden vindt dat het Zuiden, net als de noordelijke landen hebben gedaan, hun economie moet hervormen. Tekorten aanvullen stelt juist die hervormingen uit.

Er is dus een patstelling ontstaan. Macron hoopte in juni met Merkel goede zaken te doen. Strenge begrotingspolitiek in ruil voor gedeeltelijke en conditionele schuldendeling was het compromis. Nu Italië alles op stelten zet is het vertrouwen weg om de deal in juni te sluiten.

Wat betekent het voor ons?

Stel nu dat de nieuwe Italiaanse regering toch de spilziekte continueert en blijft weigeren om te hervormen? Wat betekent dat dan voor ons? Heel veel. In de eurozone heeft de binnenlandse politiek van Italië ook invloed op onze economie. Als Italië niet hervormt en toch in de euro blijft, kan de ECB de rente niet verhogen en de kwantitatieve verruiming niet afbouwen. Dat is slecht nieuws voor spaarders en pensioenen, ook bij ons. Dat betekent dat de aandelen- en huizen-hausse gewoon doorgaan hier. Italië brengt letterlijk ons spaargeld, pensioenen, huizenmarkt en aandelenmarkt in de problemen.

Het probleem is echter dat Italië in de eurozone minstens zo problematisch is als er buiten. Wij kunnen trouwens Italië juridisch niet dwingen om de eurozone te verlaten. Zij zullen er zelf ook niet willen uitstappen. De nieuwe Italiaanse coalitie heeft met die gedachte gespeeld maar zodra duidelijk werd dat door een exit de pensioenen verdampen en de staatsschuld helemaal onbetaalbaar werd zag men er vanaf. Marine le Pen verloor met een Frexit niet voor niets de Franse verkiezingen.

Ook voor het Noorden is het helemaal niet zo’n pretje als Italië eruit zou stappen. Italië is een belangrijke handelspartner van veel EU landen. Als Italië een eigen munt invoert met een lagere waarde dan de euro kan het Noorden met de hardere euro niet meer zo veel exporteren. Het Noorden is ook bang dat als Italië eruit zou stappen, andere landen zullen volgen waardoor de eurozone wel eens uit elkaar zou kunnen vallen. Dat is een probleem omdat de relatief zwakke Euro gunstig is voor de export van de Noordelijke lidstaten en de euro zelf natuurlijk de transactiekosten verminderen.

Wat nu?

Daar zitten we dan. Italië erin of eruit. Beide is problematisch. Veel experts hopen dat de situatie van 8 november 2011 zich zal herhalen. Vanaf juli 2011 geloofde niemand in de eurozone meer dat Berlusconi de staatsschuld terug zou brengen en economische hervormingen door zou voeren. Griekenland kreeg wel hulp maar dat moest een uitzonderlijk geval blijven. De ECB adviseerde Rome in de zomer in het geheim dat de Italiaanse arbeidsmarkt en pensioenstelsel hervormd moesten worden. In ruil daarvoor gaat ECB op 7 augustus Italiaanse staatschuld opkopen.

De geheime brief van ECB lekte enkele weken later uit via de Italiaanse krant Corriere della Sera. Om de hervormingen door de kamer en de senaat te kunnen loodsen zwakte Berlusconi echter de hervormingen af tot ontzetting van de ECB.

Het geduld van Merkel en Sarkozy raakte op. Een journalist vroeg op een persconferentie op 23 oktober 2011 hoe zij de hervormingen van Berlusconi taxeerden. Vervolgens wisselden Merkel en Sarkozy een glimlach waaruit geen groot vertrouwen in Berlusconi sprak.

Op 3 november in Cannes kreeg Italië uiteindelijk een monitoringsprogramma zonder steunpakket. Binnen enkele dagen liep de Italiaanse rente op tot boven de 7%. Op dinsdag 8 november beloofde Berlusconi ontslag te nemen om zo een parlementaire meerderheid achter de stabiliteitswet te krijgen. Op 12 november na de stemming stapte Berlusconi ook echt op. Monti ging een zakenkabinet leiden en een beetje hervormen waardoor de rente weer kon dalen.

Zal dit nu weer zo gaan? Zal de oplopende Italiaanse rente, de druk vanuit de ECB en andere landen in de eurozone, de nieuwe Italiaanse regering disciplineren? Partijen als Vijfsterren en de Lega di Nord laten zich echter niet zo gemakkelijk sturen.

Zullen ze dan snel ruzie krijgen, niet ondenkbaar aangezien Vijfsterren veel linkser is dan de Lega di Nord, waardoor het kabinet valt en er verkiezingen moeten worden uitgeschreven? Wie zegt echter dat Italiaanse kiezers dan verstandiger politici zullen kiezen?

Polarisatie

Er zijn namelijk grote verschillen tussen de huidige periode en 2011. Veel Italianen hebben nu vanwege de immigratieproblemen gestemd op anti-immigratiepartijen. Dat gaan zij waarschijnlijk weer doen als er weer verkiezingen worden gehouden. Bovendien vinden zij dat de EU Italië in de steek gelaten heeft met de vluchtelingengolf. Zij zullen dus weer op anti-EU partijen gaan stemmen.

Daar komt nog bij dat sinds 2011 de zwakte van de Italiaanse banken veel duidelijker is geworden. Italiaanse banken bezitten nogal wat oninbare leningen. Zij bezitten ook nogal wat Italiaans schuldpapier dat eveneens oninbaar wordt als de rente verder gaat oplopen. Als dat gebeurt komt een heuse bankrun in beeld dat de stemming in Italië nog anti-Europeser zal maken.

In een dergelijk gepolariseerd klimaat zal het lastiger voor de Italiaanse president Mattarella om een zakenkabinet zoals toen in 2011 met Monti te benoemen. Verkiezingen kunnen echter leiden tot overspannen beloften van politici die niet waargemaakt kunnen worden en waardoor de economische misère zich steeds meer verdiept. Laten we hopen dat Mattarella er nog weer een keer in slaagt om Italië te redden. Ik durf er geen goede fles wijn op in te zetten.