'Geen enkele discipline is in de afgelopen eeuw zo schaamteloos misbruikt als de geschiedenis'

'De wereld lijkt af te stevenen op zelfvernietiging'

Geen enkele discipline is in de afgelopen eeuw zo schaamteloos misbruikt als de geschiedenis. Ook het nieuwe millennium biedt weinig troost voor de getergde Clio en dus ook voor ons, haar kinderen. In de ban van suïcidale ideologieën en gewapend met de nieuwste technologieën lijkt de wereld af te stevenen op zelfvernietiging. Wie houdt haar tegen?

In mijn vitrinekastje prijken tussen de familiefoto’s twee prachtige oude koppen. Marguerite en Joseph Malenfant, naast elkaar zittend in twee verschillende fauteuils, met tussen hen in aan de muur hun trouwfoto van meer dan zeventig jaar geleden. Aan hun ogen kun je lezen dat ze gekust zijn door Clio, maar dan in haar meest meedogenloze verschijning. Er zit gelatenheid en mededogen in, van mensen, die geen illusies hebben over de medemens en die toch met hem mee kunnen voelen.

Net als mijn ouders zijn ze geboren in de jaren twintig van de vorige eeuw, deze twee Normandiërs uit Portbail, een plaatsje op het schiereiland Cotentin. Na D-Day hebben Marguerite en Joseph maandenlang in een orgie van oorlogsgeweld gezeten, in totale onzekerheid wie deze verbeten strijd zou winnen. Want behalve meedogenloosheid is ook blindheid een van de eigenschappen van Clio.

Heel misschien heeft Marguerite in de chaos van de vluchtende, aanvallende, zich schuilhoudende, verdrinkende, razende, wanhopige en doodsbange soldaten een glimp van mijn vader ontwaard zonder te weten wie hij was. Gestoken in een Duits uniform moest mijn vader tegen de geallieerden vechten en vluchtte hij in doodsangst door het niemandsland naar de Amerikanen. Hoe graag had ik Marguerite en Joseph ontmoet, maar door de corona kon ik te laat naar Portbail afreizen, en nu zijn ze allebei overleden. Maar de vraag was wie houdt de suïcidale wereld tegen?

Portbail 1944

Welnu, Portbail 1944, de stichting die door de kleinzonen van Marguerite en Joseph is opgericht. De verhalen van hun grootouders lieten hen niet los, en daarom zijn ze ook andere bewoners gaan interviewen. Er kwamen steeds meer mensen naar hen toe en zo werd het collectieve geheugen van Portbail wakker gemaakt. Portbail, een plaatsje dat buiten de beroemde Normandische slagvelden viel, bleek een niet minder boeiend en strategisch belangrijk strijdtoneel te zijn geweest.

Onvermoeibaar doen de vrijwilligers van Portbail 1944 research naar de soldaten die op dat stukje land hebben gevochten. Hun namen worden aan de vergetelheid ontrukt, hun families gevonden, benaderd en naar Portbail uitgenodigd voor de herdenkingen. De soldaten krijgen namen en gezichten, zoals private Harry Proudian, een achttienjarige Armeense jongen. Uit dankbaarheid voor Amerika, waar zijn familie naar toe was gevlucht na de Armeense genocide, was hij gaan vechten in Europa en was hij omgekomen in Portbail.

Liberté

En nu krijgt mijn vader een plekje op het herdenkingsveld. Want aangekomen bij de Amerikanen heeft hij gezorgd dat ook andere Russische krijgsgevangenen in Duitse dienst zich overgaven. Van een verrader die na zijn terugkeer in Rusland tien jaar Goelag had gekregen, is hij opeens een held geworden die de geallieerden heeft geholpen. In Portbail heeft mijn vader na de jaren Duitse krijgsgevangenschap van een kortstondige vrijheid kunnen proeven voordat hij in de Russische kampen verdween. Want in Stalins slavenstaat moesten mensen met restjes vrijheid in hun longen direct geïsoleerd worden.

Liberté. Bitter en zoet smaakt dit woord me in dat kleine plaatsje aan de Normandische kust, waar mensen Clio een menselijk gezicht proberen te geven om de wereld te redden.