Hoe ze in de Renaissance over seks, gender en consent dachten: 'Veel parallellen met nu'

Klassieke oudheid herontdekt

"De Renaissance wordt vaak geroemd om haar kunst en cultuur, maar op het gebied van seksualiteit gebeurde er ook veel," begint Den Hartog. "Het was een periode waarin de klassieke oudheid werd herontdekt, inclusief vrijere manieren van denken over seks. Maar tegelijkertijd bestonden er ook strenge gedragsregels, vooral opgelegd door de katholieke kerk."

Volgens Den Hartog waren er duidelijke hiërarchieën binnen het huwelijk: "De man stond bovenaan, de vrouw was ondergeschikt. Er werden etiquetteboeken geschreven om deze machtsverhouding te bevestigen."

Van machocultuur tot slutshaming: toen en nu

Wat opvallend is, zijn de parallellen met vandaag de dag. "In de Renaissance werd de vrouw vaak gezien als een lustobject," zegt Den Hartog. "Dit zie je terug in literaire teksten waarin vrouwen van top tot teen bloot worden beschreven, terwijl mannen veel minder objectiverend werden neergezet." Dit idee van de vrouw als lustobject leeft volgens haar nog steeds voort, bijvoorbeeld in het fenomeen slutshaming en zelfs in de beruchte bangalijsten van nu.

“Een man uit de Renaissance zou zich thuis voelen in de huidige bro-cultuur," zegt Den Hartog, verwijzend naar de cultuur waarin mannen opscheppen over hun seksuele prestaties. "Maar ook het denigrerend praten over vrouwen hoort daarbij, en bijvoorbeeld slutshaming ook. Er is weinig veranderd als het gaat om de denigrerende manier waarop over vrouwen wordt gesproken."

Kunst als handleiding voor seks?

Ook in de kunst van de Renaissance zien we dit seksisme terug. Den Hartog: "In veel schilderijen zie je mannen die vrouwen achterna zitten om hen te overrompelen of te verkrachten. Dit beeld werd zelfs op het hoofdbord van een bed afgebeeld, alsof het een handleiding was voor hoe seks eruit zou moeten zien: de man als jager, de vrouw als prooi."

Toch was er in de Renaissance ook ruimte voor feministische geluiden. "Er waren auteurs die de vrouwonvriendelijke houding bekritiseerden. Sommigen spraken over het belang van consent en betoogden dat echt bevredigende seks iets is waarin niet alleen het lichaam, maar ook het hart wordt gegeven."

De lessen van de Renaissance over consent

Een van de grootste verrassingen uit Den Hartogs onderzoek is de discussie over consent in de Renaissance. "Seks zonder instemming werd soms goedgepraat, maar er waren ook stemmen die dit sterk veroordeelden. Ze waarschuwden dat seks zonder toestemming niet alleen schadelijk is voor het slachtoffer, maar ook voor de dader, die daarmee zijn eer verliest."

Den Hartog noemt dit een belangrijke les: "In sommige opzichten kunnen we zeker iets leren van de Renaissance. Hoewel het een tijd was van vrouwonvriendelijkheid en machtsmisbruik, waren er ook toen mensen die inzagen dat seks iets wederzijds moest zijn."

Meer weten?

Geïnteresseerd in dit onderwerp? Marlisa den Hartog geeft morgenavond om 20.00 uur een lezing in het Historisch Café in Amsterdam. De toegang is gratis.