Europa is nog niet verloren

Na de val van de muur dachten we even bevrijd te zijn van de last van de geschiedenis. Het vredesdividend stond ons toe om onze militaire uitgaven te verminderen en met het geld scholen, universiteiten en ziekenhuizen te bouwen.

De Goden lachen echter in hun vuistje als de wensen van de mensen vervuld dreigen te raken. Het politiek islamitisch geïnspireerde terrorisme van 9/11 zette de liberale democratie onder druk. Europa kwam zelf in grote problemen door de euro, immigratie, Brexit en de afwijzing van de rechtsstaat in Oost-Europa.

Duits Europa

Tegelijkertijd werden de krachten die baat hebben bij Europese verdeeldheid sterker. Zowel Trump, Poetin en Xi hebben er belang bij om Europa uit elkaar te spelen. Zij maken daarbij dankbaar gebruik van de verdeeldheid in Europa. Trumps visie kent immers in Europa nogal wat aanhangers bij populistische partijen.

Hier zijn we aangekomen bij het tweede historische keerpunt. Tot nu toe steunden Amerikaanse presidenten Europese integratie en de NAVO. Bij Trump is die steun echter beperkt. Sterker nog: hij schept er genoegen in om Europese lidstaten tegen elkaar uit te spelen.

In Trumps ogen staat Europa voor een Duits Europa. Berlijn vertegenwoordigt alles wat hij veracht. Het staat volgens hem voor naïef multiculturalisme, politieke correctheid, 'wir schaffen das' en pacifisme. Trump is diepgaand beïnvloed door Brexiteers als Nigel Farage en anti-islamistische activisten die de EU verwijten dat zij niet opkomt voor Westerse waarden en altijd uit is op het vergroten van de eigen macht. Zowel Trump als de Brexiteers zien de EU als een instrument voor Duitse hegemonie en advocaat van post-christelijke en post-nationalistische waarden.

Bondgenoten

Geen wonder dat Trump Poetin als een potentiële bondgenoot ziet. Net als Poetin wil Trump de macht van de EU breken. Niet alleen om ideologische redenen maar ook om handelspolitieke. Trump onderhandelt liever met Europese landen afzonderlijk dan met een machtig handelsblok. Poetin denkt er precies zo over. Hij probeert met gaspijplijnen Oost- en West-Europa uit elkaar te spelen. Russische trollenlegers staan klaar om verdeeldheid in Europa en elders over de islam en immigratie aan te wakkeren.

Interessant genoeg trekt Xi aan dezelfde kant van het touw. Met de nieuwe zijderoute heeft hij al succesvol Oost- en West-Europa uit elkaar gespeeld. Xi probeert ook in Europa strategische sectoren op te kopen. De haven Piraeus is al voor een groot deel in zijn bezit. Als de EU bezwaar maakt tegen mensenrechtenschendingen in China stemmen tegenwoordig Griekenland en andere lidstaten tegen.

De situatie is dus ernstig. Europa is diep verdeeld en daardoor verzwakt. Populistische partijen winnen aan kracht. Tegelijkertijd wakkeren Poetin, Trump en Xi de verdeeldheid verder aan.

Lichtpuntjes

Toch zijn er ook lichtpuntjes. Trumps kritiek op de EU en NAVO en zijn capriolen in Helsinki werden zowel door de Amerikaanse instituties, zoals de geheime diensten en sommige Republikeinen weersproken. Misschien komt er een tegenbeweging op gang die erin slaagt om Trump in het gareel te krijgen.

Voorts worstelt Poetin met grote binnenlandse problemen. De corruptie in Rusland houdt het hele land in een verstikkende greep. Ook Xi bestuurt een land waarin het verschil tussen arm en rijk toeneemt. Hij probeert corruptie te bestrijden maar doet dat alleen bij groeperingen waar hij de minste steun van krijgt. Zolang het land een eenpartijstaat blijft is corruptie ingebakken in het systeem.

Het is dus nog te vroeg om de ondergang van Europa aan te kondigen. Het is niet onmogelijk dat de EU er uiteindelijk in slaagt om de euro te stabiliseren, de immigratie te reguleren, Brexit te verwerken en Oost-Europa te disciplineren. Ik sluit ook niet uit dat de Europeanen er genoeg van krijgen dat buitenlandse mogendheden de verdeeldheid aanwakkeren.

Mocht dit scenario zich ontvouwen, zullen populistische partijen het ook lastiger krijgen. Politici die een Nexit bepleiten, zullen tegenwind krijgen als straks zal blijken dat Brexit slecht uitpakt voor het Verenigd Koninkrijk.

Europa is nog niet verloren als iedereen zijn gezond verstand laat zegevieren. In de huidige internationale context is meer Europese samenwerking de enige optie. Minder Europa is immers een doodlopende weg die het continent speelbal maakt van de grote mogendheden. Wie daar nu toch voor kiest heeft straks een hoop uit te leggen.