'Wat had Nederland anders moeten doen in Indonesië?'

"Volledig en zonder voorbehoud" zei minister-president Rutte. Jawel, volledig en zonder voorbehoud erkent de Nederlandse regering dat Indonesië al op 17 augustus 1945 onafhankelijk werd en niet pas bij de soevereiniteitsoverdracht, viereneenhalf jaar later.

Wat betekent dat? En waarom zegt hij erbij dat dit volledig en zonder voorbehoud gebeurt? Is erkenning zonder meer niet genoeg? Die nadruk op volledigheid en afwezigheid van voorbehoud maakt het alleen maar verdacht, alsof hij alweer een olifantenpaadje ontwaart.

En wat erkennen wij nu eigenlijk? Dat Soekarno en Hatta op die dag de onafhankelijkheid van Indonesië uitriepen staat allang als een paal boven water, maar hoe had Nederland er toen op moeten reageren?

Het was op die dag een beetje een schamele vertoning. In de voortuin van Pegansaan-Oostlaan 56 te Jakarta, het woonhuis van Soekarno, werden hij en Hatta omstuwd en in feite gegijzeld door jongemannen die hen een dag eerder ontvoerd hadden omdat ze niet wilden dat de Indonesische onafhankelijkheid werd uitgeroepen onder auspiciën van de Japanse bezetter met wie het tweetal had gecollaboreerd.

De onafhankelijkheidsverklaring zelf bestond uit slechts twee regels die Soekarno met een door malaria verzwakte stem voorlas. Daarna werd de rood-witte vlag gehesen, het volkslied Indonesia Raya gezongen en iedereen kreeg een bordje nasi kuning van Soekarno's vrouw Fatmawati. Daarna ging men fluks huiswaarts: de Japanners heersten immers nog in de stad en je kon niet weten hoe die zouden reageren op deze kleine plechtigheid.

Als Nederland toen al volledig en zonder voorbehoud had 'erkend' dat Indonesië nu onafhankelijk was, wat had het dan moeten doen? Had het prompt moeten zeggen: oké, het land is nu van jullie, wij trekken aan onze stutten en poetsen de plaat, geluk ermee? Dat zou vier jaar oorlog en bijna honderdduizend doden hebben gescheeld.

Maar toen ik er indertijd de honderdjarige Willem Drees naar vroeg, in de jaren veertig minister-president, hief hij zijn handen en vroeg of Nederland dan soms het voorbeeld van de Britten had moeten volgen.

Die poetsten inderdaad de plaat zo gauw hen in hun koloniën de grond te heet onder de voeten werd, ze schonken het land nog een haven of een vliegveld en namen subiet de benen. Na hun de zondvloed, letterlijk, want in Brits-Indië brak daarop tussen Hindoes en moslims een burgeroorlog uit die geen honderdduizend maar een miljoen Indiërs het leven kostte.

Deed Engeland het dan zoveel beter, vroeg Drees in goed gespeelde wanhoop. Maar die vergelijking gaat mank want scherpe religieuze tegenstellingen zoals in India waren er in Indonesië niet. Hooguit bestond de vrees dat Java de hele archipel zou gaan overheersen, zoals ook gebeurd is.

Had Nederland ogenblikkelijk de Indonesische onafhankelijkheid erkennend, de tienduizenden landgenoten in de steek moeten laten die nog in erbarmelijke omstandigheden in kampen zaten? En de Molukkers en Papoea's, wiens zelfbeschikkingsrecht we wilden garanderen? Dat is immers onmogelijk in een land waarvan je net de soevereiniteit hebt erkend.

Geschiedenis is altijd ingewikkelder dan in simpele formules van erkenning, volledig en zonder voorbehoud, te vangen valt. Nederland stond in Indonesië aan de verkeerde kant van de geschiedenis, erkende minister Bot van Buitenlandse Zaken al in 2005. Maar hoe moet je op het moment zelf weten wat de verkeerde kant is? Weet je dat niet pas als de andere kant eenmaal gewonnen heeft?