'Goed dat burgemeesters geen boeven buiten de raad kunnen houden'

Politici vrezen de volgende verkiezingen, die van maart volgend jaar. Ze zijn niet bang voor een electorale nederlaag. Nee, ze hebben ondermijningsangst. Bestuurlijk Nederland bibbert bij het idee dat de corrupten en criminelen doodleuk de gemeenteraden binnendringen.

De afgelopen jaren gingen de alarmbellen al af. Een onderzoek van het WODC -waar je nu misschien vraagtekens bij kunt zetten- waarschuwde dat een kwart van alle gemeenten bang is voor criminele beïnvloeding van het bestuur. Brabantse burgemeesters lieten horen dat de onderwereld infiltreert. Jan Tromp schreef over de macht van boeven in de bovenwereld. Kortom, de bandieten staan voor de deur.

De journalistiek is wakker. Zeker zo vlak voor de verkiezingen van maart. RTL Nieuws en Nieuwsuur berichtten gisteren onafhankelijk van elkaar over tekorten aan en matige screening van nieuwe raadsleden. En als iedereen hard op zoek is naar kandidaten en de kwaliteitsstandaard laag ligt, dan nodig je criminelen haast uit in de politiek te infiltreren.

Optreden?

Hoog tijd om op te treden, zou je zeggen. Zeker als je bedenkt dat gemeenten alleen maar belangrijker zijn geworden. Zeg nou zelf; wie wil dat criminelen besluiten over wat er met jouw belastingcenten gebeurt? Toch is het haast onmogelijk om die boeven buiten de deur te houden, gelukkig maar.

De rel rond Brunssum laat zien hoe moeilijk het is. Daar raakte een wethouder in opspraak. Jo Palmen zou volgens een integriteitsrapport een “groot risico” zijn voor de gemeente. De burgemeester wil de wethouder daarom weghebben. Palmen staat weliswaar bekend om schelden, fraude en ronduit bot gedrag, maar de gemeenteraad ziet geen reden om Jo af te zetten.

Zo kan het dat de in opspraak geraakte man gewoon blijft zitten en de burgemeester vertrekt. De Gouverneur is kwaad. Minister Ollongren zegt hardop dat ze Palmen daar weg wil krijgen en zelfs Juncker en Timmermans spreken over de zaak. Allemaal kunnen ze weinig of niets tegen de wethouder beginnen. Raadsleden zijn zelfs nog moeilijker weg te sturen. Dat kun je gek vinden, maar zo werkt de wet.

Hoeders

Op dit moment zijn de burgervaders namelijk wettelijk “de hoeders van integriteit” in de raad. In de praktijk zijn ze als herders zonder schaapshond. Van de burgemeester van Breda, Paul Depla, hoor ik dat hij een “zondagse preek” kan inzetten als machtsmiddel, maar niet meer dan dat. Burgemeesters moeten het helemaal van hun autoriteit hebben en mogen verder niet ingrijpen.

Dat is maar goed ook, als je het mij vraagt. We hebben in Nederland namelijk zoiets als passief kiesrecht. Het recht om je kandidaat te stellen voor een post. Niemand mag je dat ontnemen, behalve de rechter. Dat gebeurt bijna nooit. In Nederland zijn volgens de laatste cijfers slechts 56 mensen ontzet uit het kiesrecht. Uiteindelijk is het aan de kiezer, aan jou en mij, om te besluiten of we een boef als vertegenwoordiger willen of niet. Daar kan verder niemand wat aan doen.

Chinese toestanden

Stel je zou ministers of burgemeesters wel de macht geven om schimmige figuren de laan uit te sturen. Dan ben je nog verder van huis. Wie zegt dat ze geen politieke heksenjacht gaan voeren? In China worden bestuurders naar huis gestuurd vanwege ‘corruptie'. Maar iedere Chinees begrijpt dat het dan gaat om een politieke afrekening.

Die kans op afrekeningen wordt nog groter door twee andere fenomenen. Zo wijst hoogleraar staatsrecht Wim Voermans mij op een eerder onderzoek van zijn hand. Daarin ontdekte hij dat bestuurders steeds hoger opgeleid zijn, terwijl raadsleden relatief steeds volkser worden. Gevolg? Cultuurbotsingen. Waarbij de bestuurders maar wat graag hun raad ‘netter’ zouden maken, beter gekwalificeerd, meer ’ons soort mensen’. Net als in Brunssum, waar een nette burgemeester een bullebak weg wil werken.

Tel daarbij op dat we in Nederland helemaal geen onafhankelijke intgeriteitsbureau’s hebben. Dat klinkt bizar, maar ieder bureau dat onderzoek doet naar integriteitskwesties is commercieel. Ieder onderzoek wordt dus betaald door een belanghebbende. Zo kan het zijn dat in Brunssum een wethouder onder druk staat, zonder dat het rapport over zijn integriteit openbaar is. Enkel de raad en college hebben het rapport gezien.

Oplossing

Van de burgemeester van Breda Paul Depla hoor ik een oplossing voor het hele vraagstuk. Eentje waar zelfs de hoogleraar staatsrecht Voermans wel oren naar heeft. Stel een commissie in, maak ergens een onafhankelijke club van bestuurders. Voermans heeft daar direct concrete ideeën bij. Een met in ieder geval een Officier van Justitie, een Commissaris van de Koning en wellicht wat input van de AIVD.

Zit er echt een boef op een foute plek? Dan kun je hem direct het passief stemrecht ontnemen, via een rechtszaak. Op die manier maak je de oordelen objectief, kun je criminelen hard aanpakken en houd je het bestuur zuiver en schoon. Prima idee. En tot die tijd heb ik liever de mogelijkheid om een boef te kiezen dan dat iemand anders bepaalt op wie ik mag stemmen.

David van der Wilde is politiek redacteur voor De Nieuws BV