Nemen complottheorieën in Europa toe?

Volgens panelleden Frans Lomans, hoofdredacteur van Panorama en Verlind zijn complottheorieën van alle tijden. "Het verschil is alleen dat iedereen nu de vrijheid heeft om erover te publiceren", duidt Verlind. "En ook dat mensen van maatschappelijke organisaties en mensen met autoriteit zich er aan overgeven." Die ontwikkeling is volgens hem misschien ook wel een 'sport' of een 'afwijking' aan het worden. Hij denk dat ze zich voor een deel met complotten bezighouden die niet gebaseerd zijn op de feiten. Maar ondanks dat moet de journalistiek zich het wantrouwen wel aantrekken. "Dit betekent een diskwalificatie van de mensen die leiding geven."

Verkoopkanon

Lomans denkt dat complottheorieën ook gewoon goed verkopen en dat dit de reden is dat media er over publiceren. Het wetenschappelijke jongerenblad KIJK deed dat volgens hem om goede verkoopcijfers te halen. "Complotten worden gevreten door lezers."

Politiek spel

Verlind meent dat we er niet vanuit moeten gaan dat complottheorieën per definitie niet kloppen. "De politiek is in toenemende mate een spel om bepaalde doelen te bereiken. Het is niet zo dat mensen allemaal gek zijn als ze denken aan complottheorieën." Daarmee wijst hij naar de jaren ’80 toen duidelijk werd dat de Franse autoriteiten een aanslag beraamden op de Rainbow Warrior, het vlaggenschip van Greenpeace.

MH17

Bij het MH17 debacle suggereerde PVV-kamerlid Louis Bontes dat premier Rutte de feiten over de MH17 crash in de doofpot probeerde te stoppen. Daarmee zou hij een complottheorie voeden. Verlind: "Uit journalistiek oogpunt zou je kunnen zeggen: Heel veel belangrijke informatie is nog niet beschikbaar en wordt op de één of andere reden ook niet beschikbaar gesteld." Dat Rutte de belofte heeft gedaan om 'de onderste steen boven te krijgen', voedt volgens Verlind de argwaan, maar de verontwaardiging van Rutte op de beschuldiging vindt hij gespeeld, "want natuurlijk wordt er belangrijke en relevante informatie achtergehouden om bepaalde handelsbetrekkingen niet te schaden. Dat gebeurt in het algemeen. Er zal niemand zijn die zegt dat dat niet gebeurd."

Frans Lomans meent dat de boze reactie van Rutte vooral onmacht laat zien. "Hij heeft niet voor niets zo’n belofte gedaan." Dat hij terecht wordt gewezen door een ander Kamerlid roept volgens de hoofdredacteur een emotionele reactie van een vierjarige kind op.

Meer respect voor feiten en minder aandacht voor opiniering

Als het om complottheorieën gaat moet de journalistiek zich vooral bezighouden met de vraag in welke context ze het brengen, vindt Verlind. "De enige goede journalistieke reactie is: zoek het uit en kom met de feiten." Maar ook als we er niet achter komen, moeten we niet te veel invullen. "We hebben nu eenmaal een ingewikkelde samenleving waarbij je niet moet willen dat je alle finesses en achtergronden moeten weten." Hij pleit daarom voor een 'oud journalistiek principe': meer respect voor feiten en ietsje minder aandacht voor opiniering. "We investeren veel in meningen zonder dat er nog veel geïnvesteerd wordt in het naar boven tillen van de feiten."