Hoe de ‘Sleepwet’ het evenwicht tussen veiligheid en privacy zal bewaren

Het is werkelijk met geen pen te beschrijven hoeveel leugens er bij de voorgaande referenda werden gedebiteerd. Zo wilden de tegenstanders van de Europese grondwet ons bijvoorbeeld doen geloven dat een ja stem een Europees leger zou opleveren. Iedereen die zich ook maat tien seconden in de Europese verhoudingen verdiept weet dat een Europese leger er voorlopig niet in zit. Dat was ook het geval geweest als de Europese grondwet, die alleen maar in naam een grondwet was, het had gehaald.

Ook bij het referendum over het associatieakkoord met Oekraïne werden allerlei leugens verspreid. Jan Roos en Thierry Baudet wisten ons te vertellen dat een EU lidmaatschap van Oekraïne door dit akkoord onvermijdelijk was geworden. Totale apekool al was het maar omdat aspirant lidstaten die grensconflicten kennen geen lid van de EU kunnen worden. Bovendien moet de Raad zich unaniem uitspreken over het openen van de toetredingsonderhandelingen. Die unanimiteit is bij lange na niet voorhanden.

En dan is nu de sleepwet aan de beurt. Ook hier zal het debat weer ontsporen. Dat is precies ook de reden waarom ik zo sceptisch ben over referenda. Niettemin hoop ik, tegen beter weten in, dat een meerderheid van de kiezers met de sleepwet zal instemmen.

Het belang van inlichtingen

Waarom zijn inlichtingen zo belangrijk? Als terroristen met vrachtwagens op het publiek in gaan rijden of op een drukke plek een ontploffing veroorzaken, zijn inlichtingen noodzakelijk om te trachten dit soort aanslagen te voorkomen. Dat is lastig en zal vaak niet lukken maar zonder inlichtingen zal het ons zeker niet lukken om aanslagen te voorkomen.

De oude wet is van 2002. Toen waren er slechts 600 miljoen internetgebruikers, vandaag de dag zijn dat er 3,2 miljard. Eind jaren negentig gingen de meeste datastromen nog via de ether, inmiddels gaat 90% van alle datastromen via kabelnetwerken. Op grond van de huidige wet mogen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten gerichte interceptie uitvoeren van data die door de ether gaan, alsmede van data die via de kabel worden verzonden. Alleen is die onderzoeksgerichte interceptie op grond van de huidige wet alleen toegestaan van data die door de ether gaan.

Aangezien 90% van alle data over de kabel wordt verstuurd, zitten onze veiligheidsdiensten met de handen in het haar. Communicatie via de kabel van onbekende terroristen blijft verborgen voor de diensten. Niet alleen terroristen doen hier hun voordeel mee. In onze huidige tijd wordt immers op grote schaal door staten en niet-statelijke actoren cyberaanvallen uitgevoerd op onze hightechbedrijven, vitale infrastructuur en vitale overheidssectoren.

De vervanging van de oude wet van 2002 is dus hoognodig, want de nieuwe wet staat het onderzoeken van kabeldata wél toe. En nee, het gaat hier niet om massa surveillance. De AIVD mag namelijk alleen onderzoek doen naar terrorisme en radicalisering, gewelddadig extremisme, verspreiding van massavernietigingswapens, (cyber)spionage vanuit het buitenland, het achterhalen van de werkelijke intenties van andere landen en de beveiliging van vitale bedrijven, overheidspersonen en staatsgeheimen. Dat zijn specifieke terreinen waar maar weinig burgers mee van doen hebben.

Spanning tussen privacy en veiligheid

Onze grondwet bepaalt dat privacy alleen mag worden geschonden als daar een wettelijke grondslag voor is. Mede om deze reden bepaalt de wet dat de AIVD alleen onderzoeksgerichte interceptie op de kabel mag inzetten als dit noodzakelijk is voor de veiligheid, proportioneel (middel moet in verhouding staan tot het te bereiken doel) en subsidiair (alleen als het doel niet met minder zware middelen bereikt kan worden). Massasurveillance is dus niet aan de orde. Zowel voor verzamelen van gegevens als voor het zoeken daarin is groen licht van minister en een toestemmingscommissie nodig.

Er bestaat altijd spanning tussen privacy en veiligheid. Mensen die privacy altijd hoger achten dan veiligheid zullen moeten erkennen dat zij niet bereid zijn om meer te doen om burgers en bedrijven te beschermen. Het gaat om het vinden van een balans tussen privacy en veiligheid. De sleepwet, die dus geen massasurveillance toestaat, vergroot de veiligheid maar bevat ook garanties om privacy te beschermen.

Ik hoop dat het nieuwe kabinet en parlement, in tegenstelling tot voorgaande kabinetten en parlementen, zich actief in de discussie mengen en feitenvrijheid aan de kaak stellen. Mijn ervaringen met eerdere referenda doen echter een herhaling van de passieve houding vrezen.

Arend Jan Boekestijn is commentator bij Dit is de Dag