D66: ‘Minister Kaag moet opnieuw beoordelen of communicatieapparatuur toch op wapenexportlijst thuishoort’

Nederlandse communicatieapparatuur komt terecht in tanks die Saoedi-Arabië inzet bij de oorlog in Jemen. D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma wil dat Minister Kaag opnieuw scherp kijkt of deze apparatuur toch als militair exportproduct moet worden gezien. Dat is nu niet het geval.

‘Communicatiesystemen worden niet gekwalificeerd als militair, maar de vervelende consequentie daarvan is dat ze op dit moment worden gebruikt in tanks in Saoedi-Arabië. Wat daar gebeurt - het bombarderen en de inzet van clusterwapens - willen we niet’, zegt Sjoerdsma tegen Reporter Radio.

Het gaat specifiek om SOTAS, een communicatiesysteem van het Nederlandse bedrijf Thales dat in zogenaamde Abrams tanks wordt ingebouwd. Saoedi-Arabië gebruikt de tanks in gevechten met Houthi-rebellen in het grensgebied tussen Saoedi-Arabië en Jemen, constateerden en KRO-NCRV, Lighthouse Reports en Bellingcat.

In 2016 koopt Saoedi-Arabië 133 nieuwe Abrams tanks en laat daarin de SOTAS-apparatuur installeren, blijkt uit een order van het Amerikaanse bedrijf dat de tanks bouwt. Deze levering is niet terug te vinden op Nederlandse wapenexportlijsten.

Volgens het ministerie van Buitenlandse Zaken is een wapenvergunning voor SOTAS niet nodig omdat het systeem geen militaire of gedeeltelijk militaire (‘dual-use’) technologie bevat.

Exportvergunning

De Nederlandse regering wil geen wapens leveren aan landen waar mensenrechten worden geschonden. Al jarenlang is Nederland een grote speler in de internationale wapenhandel. Jaarlijks verdient ons land tussen de 0,7 en 2 miljard euro met de export van wapens. Tussen 2007 en 2016 ging Nederlands materieel naar 101 landen, waaronder Saoedi-Arabië, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten.

Voor het exporteren van wapens of onderdelen daarvan is een exportvergunning verplicht. De Nederlandse overheid toetst aanvragen per geval aan de hand van Europese criteria. ‘Het land waarnaar de wapens worden uitgevoerd moet de mensenrechtensituatie in acht nemen en de effecten van het uitgevoerde materiaal mogen niet te schadelijk zijn’, zegt Ron Nulkes, directeur van Stichting Nederlandse Industrie voor Defensie en Veiligheid (NIDV). Zijn organisatie treedt op als bemiddelaar tussen Defensie en partijen die militaire goederen exporteren.

Controle ontbreekt

Toch blijken de Europese criteria niet te kunnen voorkomen dat wapens in verkeerde handen vallen. ‘Buitenlandse Zaken toetst altijd naar de situatie in een land op enig moment’, zegt Nulkes. ‘Als een regering valt, kan een totaal andere situatie ontstaan.’

Ook ontbreken controles op het gebruik van de wapens na levering aan een land. ‘In de praktijk wordt na afgifte van de wapenvergunning weinig of niet gecontroleerd waar het materieel terechtkomt’, zegt Frank Slijper, wapenexpert bij vredesorganisatie Pax. ‘Als het gaat om de levering van wapenonderdelen aan EU-landen of NAVO-bondgenoten geeft Nederland de controle op waar ze terechtkomen vaak uit handen aan het land dat de onderdelen inbouwt in een volledig wapensysteem.’

Naast het wel of niet toekennen van een exportvergunning, is het soms de vraag of een product als wapen moet worden geclassificeerd. Sommige technologieën, zoals het communicatiesysteem SOTAS, vallen nu in een schemergebied, zegt Sjoerd Sjoerdsma. 'In het debat over wapenexportbeleid op 15 februari wil ik de minister vragen: is het niet nodig dat we nog eens gaan kijken naar dit soort apparatuur?'

De uitzending 'Explosieve export’ wordt vandaag om 19.00 uitgezonden op Reporter Radio.