Beleid publieke omroep schaadt kleinere onafhankelijke producenten

De politiek voerde het bestedingsminimum ooit in om buitenproducenten betere kansen te geven bij de publieke omroep, en zo een meer gelijkwaardig speelveld te creëren. ‘Externe producenten leveren een belangrijke bijdrage aan de pluriformiteit,’ schreef toenmalig minister van Media Arie Slob in 2019 aan de Tweede Kamer. ‘Zij maken in opdracht van de omroepen programma’s die aansluiten op behoeften in de maatschappij. De Nederlandse productiesector heeft een enorm creatief potentieel dat kan bijdragen aan programmatische innovatie.’

Eerder advies genegeerd

Al in 2019 publiceerde de Algemene Rekenkamer een kritisch rapport over de relatie van de NPO met de buitenproducenten. Extern ingekochte programma’s zijn gemiddeld 42 procent duurder dan in huis gemaakte producties van de publieke omroep, zo berekende de onafhankelijke waakhond over de besteding van publiek geld. Programma’s in het genre Nieuws & Opinie, bij uitstek een publiek domein, zijn zelfs 95 procent duurder.

De Rekenkamer adviseerde toenmalig minister van Media Arie Slob de bestedingsdrempel niet te verhogen, omdat dat "het sturen op doelmatigheid kan hinderen." Slob negeerde dat advies en trok de grens op van 16,5 naar 25 procent.

Multinationals en onbekende aandeelhouders

Inmiddels is 'de Nederlandse productiesector' grotendeels opgeslokt door buitenlandse mediamultinationals, zoals het Franse Banijay en het Amerikaanse Warner Bros. Zij maken kostbare, maar populaire programma’s waarmee de NPO diens al jaren teruglopende publieksbereik op peil probeert te houden. Onlangs verruilde Eva Jinek RTL voor AVROTROS, een publieke ledenomroep die al zijn journalistieke programma’s zelf placht te produceren. Maar de talkshow van Jinek wordt gemaakt door MediaLane, de buitenproducent van Iris van den Ende.

Bedrijven zoals MediaLane en het Franse Banijay, eigenaar van TVBV dat de presentator Jeroen Pauw als boegbeeld heeft, onderhandelen rechtstreeks met de NPO voordat ze hun programma bij een omroep geplaatst krijgen.

In dit ecosysteem komt een onbekend deel van de externe NPO-bestedingen uiteindelijk terecht bij onbekende aandeelhouders, die zich verschuilen achter brievenbusvennootschappen. Warner Bros heeft zijn Nederlandse dochters –Eyeworks, IDTV, BlazHoffski, Dahl TV en Hollands Licht – ondergebracht op het belastingparadijs Barbados. De publieke omroep doet ook zaken met zijn commerciële concurrent RTL. Heel Holland Bakt en Boer Zoekt Vrouw worden gemaakt door RTL-dochter Fremantle.

Schade voor de Nederlandse economie

Kleinere onafhankelijke producenten hebben vaak het nakijken. Ze worden opgekocht door de multinationals of vallen om. Zo ging Stepping Stone onlangs failliet. "Ik denk dat er nog wel meer failliet zullen gaan de komende tijd", zegt Iris Lammertsma, zelf actief met Witfilm en daarnaast voorzitter van de NAPA, een belangenclub van kleinere producenten. "Financieel is het niet langer haalbaar om documentaires te maken zonder andere activiteiten ernaast. Zo maak ik zelf ook speelfilms. Op den duur schaadt dat de Nederlandse economie. Nederland geldt nu nog als een gidsland voor documentairemakers, mede dankzij het IDFA-festival. Als er niets verandert, raken we die voortrekkersrol kwijt."

Luister het hele verhaal van Argos op zaterdag 25 mei, om 14:00, op NPO Radio 1.