De kloof tussen wetenschap en praktijk in de terrorismebestrijding

In Argos zaterdag: de invloed van terrorismewetenschappers op beleid en het publieke debat. Hebben zij de waarheid in pacht of is er een kloof tussen praktijk en wetenschap?

Een van de voorbeelden in de uitzending is de herziening van het Amsterdamse radicaliseringsbeleid vanaf 2018. Die volgde op het ontslag van radicaliseringsambtenaar Saadia Ait-Taleb in 2017 vanwege fraudeverdenkingen.

Hoewel Ait-Taleb inmiddels van blaam is gezuiverd, was de affaire voor toenmalig waarnemend burgemeester Jozias van Aartsen reden om het beleid door te laten lichten. Hij liet daarvoor een 'quickscan' maken onder leiding van terrorisme-expert en wetenschapper Beatrice de Graaf.

Checks and balances

Zij en collega-wetenschapper Daan Weggemans kwamen met de nodige aanmerkingen op de Amsterdamse aanpak. Zo zouden er niet genoeg checks and balances zijn ingebouwd bij het inschakelen van experts. Ook was er kritiek op een pijler van het antiradicaliseringsbeleid, de zogeheten sleutelfiguren: vrijwilligers die de ogen en oren vormden van de gemeente in de stad. Volgens de wetenschappers zou het sleutelfigurenbeleid een 'eigen agenda' zijn gaan volgen en was meer inbedding in de wetenschap nodig.

De bevindingen van de wetenschappers hadden invloed. Van Aartsen meldde in een brief aan de gemeenteraad na de quickscan dat 'de onderzoekers niet alleen achteromkijken, maar ook de weg naar de toekomst wijzen. Het vormt naar onze overtuiging een richtsnoer voor de komende periode'.

Kanttekeningen bij conclusies wetenschappers

Maar hoe keken andere deskundigen naar de quickscan en de Amsterdamse aanpak? In een interne nota van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) - in handen gekomen van Argos - worden stevige kanttekeningen geplaatst bij de conclusies van de wetenschappers.

"Het lijkt alsof de onderzoekers zich op het standpunt stellen dat een expert alleen expert is als hij ook wetenschapper is", aldus de NCTV-nota. "Hiermee miskennen zij de vaak grote afstand tussen wetenschappers en wetenschappelijke inzichten enerzijds en de praktijk van terrorismebestrijding anderzijds."

Het verwijt dat er te weinig achtergrondchecks plaatsvonden bij het inschakelen van externe experts is volgens de NCTV-medewerkers niet juist: "De belangrijkste adviseurs zijn allen ook door de NCTV ingezet. Voor Amsterdam mag dit gelden als een achtergrondcheck." En over de vermeende eigen agenda van het sleutelfigurenbeleid: "In deze paragraaf worden een aantal veronderstellingen over sleutelfiguren in het algemeen gecombineerd met een aantal suggestieve vragen over de Amsterdamse aanpak."

Reacties

Zowel De Graaf als Weggemans willen niet inhoudelijk reageren, ook niet na herhaaldelijke verzoeken door Argos sinds januari. De gemeente Amsterdam laat weten dat burgemeester Femke Halsema, de opvolger van Van Aartsen, zich "bewust was van het commentaar van de NCTV op de quickscan" en deze "dan ook niet actief heeft gebruikt bij de herijking van het beleid" in 2019.

Een woordvoerder van de NCTV zegt dat "de nota is geschreven als interne toelichting en reactie op externe rapporten die interessant zijn voor het werk van de NCTV. De rapporten zijn niet bedoeld voor openbaarmaking en de NCTV zal er geen toelichting op geven. De NCTV heeft geenszins twijfels over de wetenschappelijke kwaliteit van de beide onderzoekers (De Graaf en Weggemans, red.)."

Meer journalistiek speurwerk?

Argos is het onderzoeksjournalistieke programma van de HUMAN en VPRO. Je hoort Argos op zaterdag van 14.00 tot 15.00 uur op NPO Radio1. Terugluisteren kan via je favoriete podcastapp, of via de website van Argos. Volg Argos ook via Facebook, Twitter en LinkedIn.