De keerzijde van de medaille: 'Een prijs winnen kan motiveren, maar ook belemmeren'

Het winnen van een hoofdprijs kan een zegen zijn, maar ook een vloek. De uitspraak 'de keerzijde van de medaille' komt natuurlijk érgens vandaan. "Het geluksgevoel bij het winnen van een prijs is zeer afhankelijk van hoe betekenisvol de prijs is voor de winnaar", zegt hoogleraar psychologie Paul van Lange. De hoogleraar won in zijn carrière meerdere prijzen, waaronder een oeuvreprijs als trotste bezit.

Wat doet het voor je?

Cabaretier Nederkoorn won in zijn carrière een Annie M.G. Schmidtprijs voor het uitvoeren van een lied over de toeslagenaffaire in 2019. Nederkoorn ervaarde dat het winnen van een prijs vooral achter de schermen effect heeft. "Zo merkte ik dat theaterprogrammeurs mijn voorstelling sneller boekten, maar de bekendheid van de prijs zorgt ervoor of het publiek daadwerkelijk komt." Volgens de cabaretier zijn er zoveel prijzen in de creatieve sector, dat er veel niet meer baanbrekend zijn voor professionals. "De betekenis en de perceptie van een prijs kunnen ver uit elkaar liggen."

Zegening

"Dat winnen was voor mij een eerste moment van erkenning", zegt Nederkoorn. "Het gaf mij bevestiging dat ik op de goede weg zat." Dat stukje bevestiging is, volgens hoogleraar psychologie Van Lange, erg belangrijk. "Dat betekent dat je waardering krijgt als persoon."

Een willekeurig geluksmoment zoals een lotterij of het verdienen van een prijs is een groot verschil, stelt de hoogleraar. "Het gevoel bij een willekeurig moment, zoals een lotterij, maar ook bij pech, dat verdwijnt snel. Omdat mensen zich snel aanpassen aan de situatie." Als mensen, hetgeen waar zij een prijs voor winnen, heel belangrijk vinden, dan zegt een prijs ook iets over iemand als persoon. Daardoor blijft dat geluksgevoel stukken langer aan, legt de hoogleraar uit.

Intrinsieke motivatie

"Het winnen schept verwachtingen, maar kun je daar steeds aan voldoen?" vraagt Van Lange. Volgens de hoogleraar leidt het winnen van een prijs juist vaak tot een intrinsieke motivatie en inspiratie om ergens je best voor te blijven doen. Ook vertelt Van Lange dat hem opvalt dat mensen die de Nobelprijs winnen over het algemeen nét iets langer leven, dan mensen die dit niet doen. "Een anekdotische bevinding is het nog, maar dat geeft dan toch misschien een extra impuls en energie om doelen te stellen voor de toekomst."

Schaduwzijde

"Daar waar je energie zit, wil je naartoe", zegt Nederkoorn. "Als je al vroeg in je carrière een prijs krijgt, speelt later de vraag of je dit waar kan blijven maken. Dat levert druk op en die moet je kunnen dragen." De cabaretier vertelt dat hij blij is dat hij pas wat later in zijn carrière een prijs won. "Anders zou ik heel erg in die beginnende lijn zijn doorgegaan en had het me belemmerd om te onderzoeken wat er nog meer is."

Het gevaar van prijzen winnen zit 'm volgens Van Lange in de motivatie van buitenaf die het kan geven. "Je moet oppassen met te veel extrinsieke beloningen", zegt de hoogleraar. Volgens cabaretier Nederkoorn is het belangrijk dat je een product maakt waar je zelf achterstaat. "Volgens mij is de centrale levensvraag waar iedereen mee zit: mag ik er zijn? Zo'n prijs kan dit bevestigen", zegt de cabaretier. "Maar uiteindelijk moet je zelf overtuigd zijn van wat jij maakt." Daarnaast weegt verliezen zwaarder dan winnen, volgens Van Lange. "De angst van verliezen is vaak nog veel groter dan de hebzucht van het winnen."

Jury of niet?

Nederkoorn vindt dat het winnen van een prijs altijd gerelativeerd moet kunnen worden. "Het is ook maar een kwestie van wie er in de jury zit en hoe de dynamiek daarbij is", zegt de cabaretier. "Wanneer je te veel gefocust bent op de erkenning van anderen, doe je je eigen proces tekort."

"Een prijs voor normale mensen", zou volgens Van Lange een goed idee zijn. De hoogleraar psychologie stelt dat het goed is dat er een boel prijzen voor creativiteit zijn, maar hij vindt dat er wat meer prijzen voor de maatschappij en teamverbanden mogen worden uitgereikt. "We hebben echt een uitdaging wat betreft sociale cohesie. Mensen moeten zich meer één voelen met hun eigen gemeenschap", zegt Van Lange. "Op lokaal niveau een publieksprijs winnen, in plaats van een jury ranking."