In arme wijken voorspelt de overheid nog altijd fraude

Onaangekondigd bezoek

Stel: je woont in het postcodegebied van een buurt met problemen. Een team fraudecontroleurs van de overheid komt onaangekondigd aan de deur en dreigt dat het gevolgen kan hebben voor je uitkering als je ze niet binnenlaat. Je bent namelijk geselecteerd voor een huisbezoek en je moet zeer persoonlijke vragen beantwoorden en zelfs je nachtkastje openmaken om te bewijzen dat er niemand naast je slaapt.

Ze vertellen je niet dat ze bij jou zijn uitgekomen omdat uit de over jou gekoppelde data blijkt dat je sinds een tijdje een alleenstaande moeder bent, je woning vrij groot is voor iemand met een bijstandsuitkering en een discriminerend algoritme jou een hoge risicoscore heeft gegeven.

Glazen bol van de overheid

Al jaren voorspelt de overheid socialezekerheidsfraude en andere misstanden in buurten waar het zou schorten aan de leefbaarheid. Bijkomend doel: achter de voordeur komen om mensen in beeld te krijgen die mogelijk zorg nodig hebben en zelfs het tegengaan van criminaliteit en ondermijning. De werking van deze 'glazen bol' is altijd in nevelen gehuld geweest.

Argos en de internationale journalistieke organisatie Lighthouse Reports hebben met een beroep op de Wet open overheid (Woo) een groot aantal documenten opgevraagd over de werkwijze: projectplannen, evaluaties en technische informatie. Maar ook e-mails waarin ambtenaren discussiëren over de rechtmatigheid van de aanpak en de vraag of deze ethisch door de beugel kan. Het blijkt dat buurten worden doorgelicht en dat voor de overheid zelfs 'vrouw in de bijstand krijgt kind' een indicator voor fraude kan zijn, of iemands waterverbruik.

Alleen al de afgelopen jaren zijn er tientallen projecten geweest in sociaal-economisch zwakkere buurten, met namen als 'wijkgerichte aanpak', 'flexibele inzet controlecapaciteit' of 'adresgerelateerde problematiek'. Van Utrecht Overvecht tot Leeuwarden Wielenpolle en van Klingerberg in Venlo tot de megaflat de Brandaris in Zaandam.

Alleenstaande bijstandsmoeder

Uit de documenten die Argos en Lighthouse hebben opgevraagd blijkt dat meerdere overheidsorganisaties 'verwonderadressen' aanleveren voor LSI-projecten op basis van risico-indicatoren. Gemeenten hanteren zelfs complete lijsten met dit soort indicatoren. Zij koppelen - al dan niet met hulp van het zogeheten Inlichtingenbureau - voor LSI-projecten tal van gegevens die in samenhang op fraude zouden kunnen wijzen. Bijvoorbeeld informatie over toeslagen, waterverbruik, schulden, bankrekeningen, vergunningen, voertuigen, uitkeringen, kinderen en relaties, geslacht, leeftijd, woningen en zelfs afvalaanbod en overlastmeldingen.

Een voorbeeld van zo’n gemeentelijke risico-indicator voor uitkeringsfraude is: 'alleenstaande vrouw die bijstand ontvangt en tijdens de periode van bijstand moeder is geworden'. De reden: 'Vaak zien we dat de vader van het kind toch nog op een of andere manier in beeld is.'

Een andere 'voorspeller' van fraude zijn meldingen over bijstandsgerechtigden die bijvoorbeeld in hun achtertuin of garagebox werken. Hiervoor worden databases met gemeentelijke meldingen over bijvoorbeeld geluidsoverlast vergeleken met gegevens over uitkeringsgerechtigden. "In projecten heeft dit een grote hitrate." Of specifiek voor adresfraude: 'Meerdere volwassen personen op een adres ingeschreven met verschillende achternamen', waarbij ook moet worden gekeken "naar 'rare' combinaties van nationaliteiten. Bijvoorbeeld een Nederlandse man van 75 met dames van rond de 30 die uit bijvoorbeeld China en Turkije komen."

Tientallen verschillende risico-indicatoren

De indicatoren verschillen per project, maar in een gemeente worden al gauw enkele tientallen verschillende risico-indicatoren gebruikt, blijkt uit lijsten die door Argos en Lighthouse zijn opgevraagd. Hieruit blijkt opvallend genoeg ook dat ook "alle 'zachte' meldingen van betrokkenen in de te onderzoeken wijk of buurt" kunnen worden verzameld. "Dit is geen risico-indicator maar wel een belangrijke bron als input voor de casustafels."

Het hele artikel bij dit onderwerp valt hier te lezen.