Damiaan Denys: 'Mondkapjes zijn symbool geworden voor een veiligheidsgevoel'

{podcast audio="127132" caption="Pieter van der Wielen spreekt met Damiaan Denys in Nooit Meer Slapen:" }

Toen het coronavirus zijn intrede in de wereld maakte, reageerden overheden over de heel wereld vanuit een angstreactie, stelt Denys. "We probeerden allemaal controle te krijgen over het virus. We praatten in termen als 'indammen' en 'controleren', en dat maakten we tot doel."

Volgens de psychiater hebben we als mens een enorme behoefte aan controle. We zijn zogenaamde 'anticipatiemachines'. "We willen weten wat er gebeurt, of in de toekomst gaat gebeuren. Onwetendheid is ondragelijk, we doen alles voor de geruststelling. Want pas als we kunnen voorspellen, kunnen vatten, iets in een model kunnen gieten, worden we rustig."

Door het coronavirus komen we oog in oog te staan moet onze behoefte aan controle en de onzekerheid die we voelen als we die dreigen te verliezen. "We zijn niet meer gewend om in een wereld te leven waarin we geen controle hebben." We worden bang omdat we moeten inleveren op onze die behoefte.

De getroffen maatregelen

Het is volgens Denys een groot nadeel van onze tijd dat we vinden dat we meteen iets moeten doen. Denken wordt daarbij niet gezien als handeling. "Daadkracht ziet men als iets positiefs, afwachten wordt moeilijk getolereerd. We verwachten dat er iets gebeurt tijdens een crisis: dat er een commissie wordt aangesteld, een rapport wordt geschreven."

Volgens hem worden er daarom nu, onder druk van publieke opinie, maatregelen getroffen waarvan het bewijs gering is, zoals het dragen van mondkapjes. Verder stelt hij dat we groepsimmuniteit wel zouden kunnen opbouwen door jonge mensen (onder de 30 of 40 jaar) wél naar concerten en festivals te laten gaan, zij zijn immers minder kwetsbaar.

Is dit nog een redelijke reactie?

"Als je over zo’n vraag begint – of de gemaakte keuzes wel in verhouding staan tot de gevolgen - dan zeg je 'ik ben bereid om een aantal mensen ziek te laten worden en zelfs te laten sterven aan dit virus, om ervoor te zorgen dat de maten nog in proportie zijn.'" Het stellen van zo’n vraag raakt aan ethiek.

We vinden het ingewikkeld om hierover expliciet te praten en kritische vragen over te stellen, dat zien we als politiek incorrect. "Maar dat is wel een beetje hypocriet," vindt Denys, "want deze discussie wordt elke dag al gevoerd in de geneeskunde."

"Ik ben geen viroloog maar ik ben wel arts. Ik zie dat er elke dag een keuze wordt gemaakt wie er wel en niet mag sterven. We doen dat veel implicieter, maar we doen het toch. We maken die keuzes al maar die zijn verweven in onze samenleving en we zijn daarover niet expliciet."

Lijden hoort bij het leven

Denys pleit daarom voor het voeren van dit debat, door iedereen, niet alleen door de virologen en niet alleen door de politici. Daarbij wil hij onderstrepen dat lijden onderdeel is van een geslaagd leven. Dat dat lastig is, veel onzekerheid en angst met zich meebrengt, ervaart hij zelf ook. "Het accepteren van onze onzekerheid voelt enorm tegennatuurlijk", maar het volgens hem wel belangrijk.

"Ik hoop dat het coronavirus een correctie kan geven op ons mentale welzijn. Dat we leren leven met onze sterfelijkheid en inzien dat we niet alles kunnen. "We zijn alleen weerbaar als het ons ook ooit moeilijk is gemaakt. We moeten een ander leven gaan leiden om dat te oefenen: onaangenamer. Maar daardoor worden we wel mentaal sterker."

Damiaan Denys brengt binnenkort zijn boek uit: Het tekort van het teveel. De paradox van de geestelijke gezondheidszorg.

Alles van Nooit Meer Slapen terugluisteren?

Terugluisteren kan via jouw favoriete podcast. Nooit Meer Slapen is hét cultuurprogramma van de VPRO. Elke maandag- tot en met vrijdagnacht tussen 00.00 en 01.00 uur hoor je een diepgravend gesprek over cultuur, literatuur, film, muziek, theater of kunst