Hoogleraar Obesitas Liesbeth van Rossum: 'De maatschappij nodigt ons uit om ongezond te leven'

Meer tevredenheid, maar ontzettend veel mensen blijven te zwaar. Hoe groot is het probleem?

"Op dit moment heeft de helft van de volwassenen in Nederland overgewicht, 14 à 15 procent heeft zelfs ernstig overgewicht. Als mensen tevreden zijn met hun gewicht is dat natuurlijk heel goed nieuws, het is goed om je lichaam te accepteren. Als ik het medisch bekijk, is het minder goed nieuws. Obesitas geeft risico op ruim tweehonderd aandoeningen zoals diabetes, hartziekten, kanker, depressie, of een ernstiger beloop van infecties zoals ook corona. Als tevreden zijn met je lichaam betekent dat je niet gezonder wilt leven, dan wordt het wel een probleem als er sprake is van obesitas."

Vorig jaar had 37 procent van de Nederlanders matig, 14 procent ernstig overgewicht. Baart u dat zorgen?

“Absoluut. Wat je ziet is dat de maatschappij ons eigenlijk uitnodigt om ongezond te leven. We denken dat we allemaal zelf onze keuzes maken, maar van de ruim tweehonderd voedselkeuzes die we per dag maken is de meerderheid onbewust. We worden daarin echt gestuurd door onze omgeving. Daar moet veel meer aan gebeuren door met name de overheid. Tegelijkertijd moet er ook meer gebeuren voor de mensen die al obesitas hebben.

Daarvoor zal vanuit de zorg de effectieve obesitas behandelingen meer en tijdiger in moeten zetten en obesitas op een niet veroordelende manier bespreekbaar maken. Ook bij kinderen moeten we al beginnen met het aanleren van een gezonde leefstijl. Heel veel kinderen die obesitas ontwikkelen, houden dat als volwassenen.”

Wat is, voor zover we nu weten, de meest effectieve behandeling van obesitas?

"Er wordt vaak gezegd: ga maar op dieet. Maar dieet is geen effectieve obesitasbehandeling. Dat staat ook niet in de richtlijnen. Wat daar wel in staat, is dat je kan starten met een gecombineerde leefstijlinterventie En dat kan effectief zijn als de obesitas inderdaad komt door ongezonde leefstijl. Dat is een tweejarig programma waarin mensen begeleiding krijgen bij gezonde voeding, beweging, stress, slaapproblemen, en gedragsverandering op de lange termijn. Het wordt sinds 2019 vergoed uit het basispakket.

Als dat onvoldoende effect heeft, dan medicijnen tegen obesitas voorgeschreven worden. Die zijn sinds 2020 beschikbaar in Nederland, maar worden helaas niet vergoed. Ook kan een maagoperatie heel effectief zijn en dat is soms aangewezen voor mensen met ernstige obesitas. Een dieet is dus in ieder geval niet de oplossing. Gezond eten is natuurlijk wel altijd goed."

Moet er niet veel meer gedaan worden door de overheid?

Ik denk dat de tijd van vrijblijvendheid voorbij is. We hebben allerlei contracten gehad tussen overheid en voedingsindustrie, en dan wordt er een snufje zout of suiker ergens weggehaald, maar dat is onvoldoende. Het is nu echt tijd voor harde maatregelen, bijvoorbeeld verbod op reclame voor ongezond voedsel of een suikertaks, zodat gezond eten de standaard wordt en dat ook meer beweging gestimuleerd wordt. Daar moeten we met wet- en regelgeving maatregelen voor treffen."

Suzanne Mensen, eindredacteur van het queer lifestyle magazine Winq, maakt zich kwaad over het stigmatiserende effect van deze beelden bij dit onderwerp. Snap je dat?

Snap ik honderd procent. Mensen met obesitas voelen zich heel vaak gestigmatiseerd. Obesitas wordt gezien als eigen schuld dikke bult. Natuurlijk is ongezond eten bij sommige mensen een factor, maar vaak spelen er een hoop andere factoren mee. Bij de een is het armoede, medicatie met gewichtverhogende bijwerking, mentale factoren, hormonen, genen en soms onderliggende ziekte. Het is altijd een samenspel van complexe zaken, afvallen is daarnaast ook niet simpel.

Als iemand ooit obesitas gehad heeft maar is afgevallen, zal het lichaam proberen via allerlei mechanismen om het gewicht weer omhoog te krijgen. Dus iemand zal levenslang meer moeite moeten doen om op gewicht te blijven ten opzichte van iemand die nooit obesitas had. Door te stigmatiseren, schaad en kwets je mensen met obesitas."