Altijd te laat? Dat is niet zonder reden

"Toen ik jonger was, was het best normaal om te laat te komen. Je realiseert je alleen als je fors te laat bent bij belangrijke momenten waar je echt op tijd moet zijn dat je daar ook erg ongelukkig van kunt worden. Dat heb ik als ik daar nu op terugkijk," zegt Vera Spaans in Nieuwsweekend.

Voor haar boek onderzocht zij onder andere hoe verschillend mensen die altijd op tijd zijn en mensen die te laat zijn, tijd ervaren. En wat blijkt: mensen die altijd te laat zijn ervaren het zelf niet als vervelend en komen er pas op het laatste moment achter dat ze te laat gaan komen. "Een hele grote groep denkt gewoon dat ze meer gedaan krijgen binnen een bepaalde tijd dan dat in de realiteit haalbaar is. Dus die mensen zijn heel relaxt totdat ze denken van 'Shit, het gaat nu echt mis.'"

Je bent niet 'nou eenmaal zo'

"Sommige mensen denken dat ze 'eenmaal zo zijn' en dat kun je zeker zeggen. Er zitten namelijk wel bepaalde aspecten in je karakter. Zoals eerder gezegd zijn er mensen die denken dat er meer tijd in een minuut zit, andere mensen hebben bijvoorbeeld ADHD of andere stoornissen en hebben echt aantoonbaar meer moeite met op tijd komen. En ook avondmensen hebben meer moeite met op tijd komen in de ochtend. Maar je bent natuurlijk geen slachtoffer van je brein," zegt Spaans. "Op een gegeven moment wéét je dit van jezelf. Misschien niet als je twintig bent, maar wel als je dertig bent. Dus daar kun je rekening mee houden."

Oplossingen

Zelf was zij een notoire laatkomer, totdat zij besloot het roer om te gooien. Voor haarzelf was het een kwestie van bewustwording en snappen hoe het werkt. "Ik weet nu van mezelf dat er tien onverklaarbare minuten zitten tussen zeggen dat ik ga en dat ik ook echt weg ben. Ik weet niet wat daar gebeurt. Het enige dat ik weet is dat het zo is. Dus dat betekent dat ik tien minuten eerder op pad ga." Volgens haar is de oplossing vrij banaal, want het gaat erom dat je snapt hoe dat werkt in je eigen brein. Spaans: "Als je snapt dat je je permanent vergist in hoeveel tijd je hebt, dan kun je daar rekening mee houden. En het andere is dan ook dat je het belangrijk moet vinden om op tijd te komen."

Verschil in cultuur

In haar boek Te Laat duikt Spaans ook in de culturele verschillen van tijd. Zo is in Nederland op tijd komen een deugd, maar er zijn landen waar dat nog veel extremer is. Bijvoorbeeld in Duitsland, maar ook in Japan. "Ik wist wel dat Japanners super stipt zijn en dat vond ik een soort van grappig. Totdat ik de documentaire ‘Zonder rem’ zag en die documentaire gaat over een treinongeluk uit 2005 waarbij een machinist die al eerder te laat was geweest en daardoor zijn baan dreigde te verliezen een vertraging van tachtig seconden probeerde in te halen. Hij is toen zo hard gaan rijden dat hij uit de bocht is gevlogen, met 107 doden als gevolg. In de documentaire wordt gezegd dat de druk te groot is, maar als iedereen erop wordt afgerekend dan kom je er ook niet van af."

Recht tegenover Japan staat Mexico, waar het onbeleefd is als je stipt op tijd bent. Spaans: "Het tijdstip dat je krijgt, vanaf daar moet je gaan rekenen. Zo kun je er gemakkelijk twee à drie uur aan vastplakken voordat je echt verwacht wordt."

Monochrone en polychrone cultuur

Spaans zegt dat ze deze verschillen door het boek wel beter is gaan begrijpen. Het heeft te maken met monochrone en polychrone culturen. Nederland is bijvoorbeeld een monochrone cultuur, onze tijdsbeleving is lineair. Onze tijd is in segmenten verdeeld en legt de focus op één taak tegelijk. In feite is de klok de baas. "Je kunt met twee personen afspreken om 11 uur, de een is er om 11:05 uur en de ander is er om 11:10 uur en dan zijn jullie allebei te laat. Terwijl er om 11:00 uur dus nog niks was."

Aan de andere kant heb je een polychrone cultuur, bijvoorbeeld in Spanje, daar begint de afspraak wanneer je er allebei bent en ervaar je het ook niet als laat komen. Spaans: "Zij stellen echt het moment centraal, dus wat er op dat moment gebeurt. Als je dat vertaalt naar wanneer je iemand op straat tegenkomt dan zeg je in een monochrone cultuur 'Sorry, ik kan niet met je praten want ik heb een afspraak en in een polychrone cultuur zeg je dan 'Sorry, ik ben wat later want ik kwam iemand tegen op straat'. Het is gewoon een andere manier van prioriteiten stellen."

Nieuwsweekend op NPO Radio 1

Iedere zaterdagochtend tussen 08:30 en 11:00 uur presenteren Mieke van der Weij en Peter de Bie het programma Nieuwsweekend voor Omroep MAX.