John Jansen van Galen: 'bestaan er nog pacifisten?'

Bestaan er nog almanakken? En winkels: tabak, snuif en sigaren? Of, om Nescio, tachtig jaar later, te parafraseren: bestaan er nog pacifisten? Niets van gemerkt deze dagen. Als vroeger ergens ter wereld een oorlog uitbrak kwamen ze meteen de straat op, met hun Ban-de-Bom-tekens, hun witte duiven met een palmtak, hun gebroken geweertjes, om te eisen dat onverwijld vrede werd gesloten.

En nu? Betogers eisen harder ingrijpen om Oekraïne bij te staan en Rusland mores te leren, liefst een no-fly-zone, dat wil zeggen een luchtoorlog, met bommen en granaten. Is de mensheid cynisch geworden? Gelooft niemand meer in vrede?

Pacifist

Ik was vroeger pacifist. Gretig las ik de blaadjes van Kerk en Vrede en van Vredesaktie, al stond er steeds hetzelfde in: de wapens neder, vrede op aarde. Maar dat is precies wat ik wilde horen.

Geweldloos verzet, dat was wat wij voorstonden en Gandhi werd vereerd omdat hij zonder geweld de Engelsen uit zijn land had weten te verdrijven. En dan Martin Luther King, de zachte krachten zouden winnen in het laatst.

Op een kille Nieuwjaarsdag in 1961 demonstreerden we in de lege straten van Apeldoornse buitenwijken tegen de bom en voor vrede. Niemand zag de voorbijtrekkende kleine stoet, maar wij stapten dapper voort.

Dienstweigeraar

Ik heb ook dienst geweigerd. Ik wilde niet de wapens opnemen om mensen, die als vijand bestempeld werden, dood te schieten. Al vond iedereen dat bewapening er juist voor diende om oorlog te voorkomen.

Om als dienstweigeraar ‘erkend’ te worden, en dan krankzinnige verplegen of heide te plaggen, diende ik mij te laten keuren in een psychiatrisch ziekenhuis te Voorburg en mijn moeder kreeg ambtelijk bezoek om te zien of ik wel uit een fatsoenlijk gezin kwam.

Vervolgens moest ik aan het Bleijenburg in Den Haag voor een gewichtige commissie verschijnen. Zou ik eventueel wel metselaar willen worden, vroegen de heren. Het leek mij met mijn drie linkerhanden een onwaarschijnlijke optie, maar principieel bezwaar had ik er niet tegen. Maar dan zou ik een baksteen van de steiger kunnen laten vallen, zeiden de heren, en daarmee ook een mens kunnen doden?

De commissie kwam er niet uit en ik moest opnieuw aantreden. Was ik wel bereid, was nu de vraag, in een VN-vredesleger te dienen? Ja, zei ik, met de recente gruwelen van de oorlog in Kongo voor ogen, dat zou ik wel willen: een eind maken aan het bloedvergieten. Maar ook dat antwoord was verkeerd: ik werd niet erkend als dienstweigeraar.

Heimwee naar pacifisme

Over geweldloos verzet hoor je nooit meer. Wat zou er gebeurd zijn als de Oekraïners massaal de handen in de lucht hadden gestoken om te laten zien dat ze ongewapend waren? En als ze de Russen allemaal de rug toe hadden gekeerd, witte vlaggen uit hun raam hadden gehangen? Ik moet er eerlijk gezegd niet aan denken. Je wordt met het klimmen der jaren helaas 'sadder and wiser'.

Van een VN-vredesleger waarin ik, bij wijze van spreken, het geweer wel wilde opnemen, is nooit iets gekomen. Een internationale militaire macht die overal ter wereld vrede sticht kan alleen in actie komen met goedvinden van de grote mogendheden en Rusland is een van de grootste mogendheden.

Ik kan er heimwee naar hebben, naar dat geloof in vrede door verzoening en broederschap. Soms mis ik ze dezer dagen, de pacifisten met hun ‘De wapens neder!’