Grimmige grappen terug als protest in Rusland

Een man rent de apotheek binnen en roept: ‘Geef me alsjeblieft direct zoveel mogelijk antidepressiva!’ De apotheker vraagt: ‘Heeft u daar een recept voor?’ ‘Hoezo, is mijn Russische paspoort geen reden genoeg?’

Nog een:

Een Russische soldaat belt zijn moeder op vanuit Oekraïne. ‘Mam, ik ben gevangen genomen.’ Zijn moeder: ‘Zoon, grijp je kans, wissel je geld voor dollars!’

Want: zelfs in gevangenschap in Oekraïne heb je als Rus betere vooruitzichten dan in Rusland, waar je geld niets meer waard is en de situatie onvoorspelbaar.

Memes door dichte IKEA

En natuurlijk zijn er ook memes. Er waren de afgelopen weken Russen die naar de IKEA reden voor een nieuwe boekenkast, maar voor een gesloten draaideur kwamen te staan. In hun zoete onwetendheid plaatsten ze een berichtje op hun social media-account:

‘Ik ben bij IKEA maar sta voor een dichte deur. Is er iets aan de hand ofzo?’ Die laatste zin is een slagzin geworden op het internet, waarna het een eigen leven is gaan leiden als meme. Daarmee maakt het kritische deel van de bevolking het naïeve deel belachelijk.

Sovjet-geschiedenis grimmige grappen

Hierover vertelt antropoloog Aleksandra Archipova in een podcast van het Russischtalige Meduza, die op 1 april online werd gezet over humor in het Rusland van nu. Dood en verderf in Oekraïne, een paranoïde dictator in Rusland. Wat is er te lachen?

In de podcast deelt Archipova haar opvallende observatie van de laatste vijf weken: Rusland ziet de renaissance van de donkere humor uit de Sovjet-Unie. Onder het communisme vertelden de Russen elkaar namelijk ook grimmige grapjes over hun leiders en de grilligheid van het systeem.

Een typisch voorbeeld uit die tijd gaat over de willekeur van de politieke gevangenkampen:

In een gevangeniscel…
- ‘Hoe lang moet je zitten?’
- ‘Vijfentwintig jaar.’
- ‘Waarvoor?’
- ‘Voor helemaal niets.’
- ‘Leugens! Voor helemaal niets krijg je tien jaar.’

Anekdoty als politieke satire

Deze moppen, meestal in de vorm van een korte dialoog met de clou in de laatste zin, worden anekdoty genoemd. In de totalitaire Sovjet-Unie waren ze een succesvolle vorm van politieke satire. Kritiek verpakt in grapjes was lastig te censureren, terwijl deze moppen juist makkelijk te onthouden waren. Het venijn zit ‘m in de staart, en omdat je hersenen de grap eigenlijk twee keer moeten interpreteren wordt de informatie dieper in je geheugen gegrift.

Volgens antropoloog Aleksandra Archipova is de toename van dit soort moppen in de samenleving een graadmeter van de absurditeit die Russen ervaren. Ze willen kritiek leveren op de actualiteit, maar de overheid snoert hen de mond. Humor biedt een grimmige uitweg om toch commentaar te leveren en emoties te delen.