Ooit was Nederland net zo nationalistisch als Poetin

Koningsdag is de dag bij uitstek waar Nederland het zijn van een natie viert, maar voor weinig mensen speelt nationalisme nog. Dat is logisch als je kijkt naar hoe Nederlanders hun eigen identiteit zien, vertelt De Graaf: "In Nederland vinden we artikel 1 van de grondwet, gelijke behandeling, heel belangrijk. Maar dat is een extreem Nederlandse waarde", vertelt ze. "Nederlanders schrijf je niet te wetten voor, die laat je hun waarde; dát is ons Nederlanderschap."

Deze identiteit zorgt ervoor dat veel Nederlanders dus totaal niet begrijpen dat mensen uit andere landen hun leven willen geven voor hun land. Ze vertelt over iemand waarmee ze, in het begin van de oorlog in Oekraïne, in een talkshow zat. "Die zei: ik snap niét dat die mannen daar blijven en gaan vechten. Je rent toch gewoon weg? Je gaat toch gewoon ergens anders wonen? Wat maakt dat uit?" Het is exemplarisch voor onze cultuur, denkt ze.

Goddelijke roeping voor Nederland

Maar ooit was het dus anders. In de zeventiende eeuw zagen sommige Nederlanders Willem van Oranje als een door God gezonden leider. "Hij ging ons leiden uit de onderdrukking van het roomse Spanje. De prins is een instrument van de gekruisigde Christus, die het geknechte volk en de geknechte kerk ging bevrijden."

Men dacht zelfs dat God in Nederland een soort tweede Israël zag, vertelt de historica. "De koloniale oorlog in Indonesië werd ook onderbouwd met een beroep op God, Oranje en de heilige geschiedenis. Dat werd zo ongeveer als een jihad beschouwd."

Deze mix tussen nationalisme en religie is gevaarlijk. Ook in Rusland speelt het op dit moment. In een eerdere aflevering van de Ongelooflijke Podcast werd gesproken over de rol van de Russisch-orthodoxe kerk in het huidige conflict. Russisch nationalisme is echter nogal ingewikkeld. "Rusland is namelijk geen natie, het is een veelvolkerenstaat", vertelt De Graaf. "Poetin doet dingen die ultra-nationalistisch zijn, maar hij wil eigenlijk het tsarenrijk terug. Maar dat was juist een rijk waar heel veel volken en religies in samenwoonden."

Secularisatie

Volgens theoloog Stefan Paas is het oprukkende nationalisme niet los te zien van de ontkerkelijking in het Westen. Al vanaf de achttiende eeuw wordt secularisatie aangejaagd door de staat, zegt Paas: "De staat wilde de macht van de kerk breken. Dan zie je dat burgerschap zelf iets religieus krijgt. De natie wordt een bezielend verband dat offers mag vragen van burgers die verder gaan dan de kerk ooit gevraagd heeft, namelijk dat je bereid bent je te laten mitrailleren en vergassen in een loopgraaf omwille van de natie."