Rond 1900 werden in Nederland mensen uit Indonesië en Suriname tentoongesteld

Rond 1900 vonden veel etnologische tentoonstellingen plaats. Bijvoorbeeld in 1883 op het Museumplein in Amsterdam. Daar vond toen een 'koloniale en exporttentoonstelling' plaats. Toen liet de wereld aan Nederland zien wat ze te verhandelen hadden en Nederland deed dat op zijn beurt ook. "Dat was precies de tijd dat Nederland open gaat naar de wereld en de koloniën tot ontwikkeling worden gebracht", vertelt Kleijn.

Tentoonstellen van mensen

Er werd oorlog gevoerd in Atjeh, er werd tabak en olie gevonden en dat wilde Nederland aan de wereld laten zien. "Er was ook een dorpje tentoongesteld uit Indië, uit Kampong", zegt Kleijn, "en daar konden de bezoekers doorheen lopen. Ze konden zien hoe de mensen leefden en ook met hen praten want ze spraken Nederlands. Er was zelfs een heel gamelan orkest ingevlogen dat er ook speelde."

Alleen een dorp uit Nederlands Indië was niet genoeg: er moest ook een dorp uit Suriname komen. Daarom is een circustent opgezet op het Museumplein waar 28 Surinamers in zaten. De mensen die daar dus tentoongesteld werden, werden daarvoor betaald en sliepen 's avonds ergens in een huis. "Ze waren daarheen gehaald met het idee dat ze eregasten op de tentoonstelling zouden zijn", legt Kleijn uit.

Wat deze eregasten ervan vonden is niet bekend. "Wie weet waren ze trots om er te zijn en te laten zien hoe hun leven was", speculeert Kleijn, "of ze hebben zich misschien wel ongemakkelijk gevoeld." Dat laatste zou natuurlijk ook zo gek nog niet zijn: mensen houden ter vermaak riekt naar slavernij - die overigens toen net was afgeschaft.

Koloniaal vooroordeel

Kleijn: "Dat is nu natuurlijk scheef. Toen vonden ze het ook wel vreemd, curieus dat daar in die tent levende mensen zaten. Maar de andere kant is ook wel interessant." Daarmee doelt Kleijn op het feit dat een Nederlander anno 1900 nooit mensen uit koloniale streken zag. Natuurlijk reisden mensen naar plekken als Suriname en kwamen terug met schilderijtjes, maar hoe het leven daar was konden Nederlanders nergens zien.

Zagen de Nederlanders deze tentoongestelde mensen als gelijkwaardig? Kleijn denkt van niet, "ze zullen ook wel zo tentoongesteld zijn, niet volledig gekleed naar Westers model bijvoorbeeld. Er zat een soort van exotisme achter en ook wel een soort romantiek, maar ook zeker een racistisch vooroordeel en een koloniaal vooroordeel dat die landen nog tot ontwikkeling gebracht moesten worden."

Ongemakkelijk maar veel bezocht

De beschaafde pers in Nederland vond het ongemakkelijk, de tentoonstelling van deze mensen. Toch kwamen er een miljoen bezoekers op af, dat is al helemaal veel als je bedenkt dat er op dat moment rond de 5 miljoen mensen in Nederland woonden. "Die impact moet echt enorm geweest zijn, dat iedereen daarheen ging", zegt Kleijn.

Natuurlijk gingen niet al die miljoen mensen de hort op om naar mensen te kijken. Ze wilden ook nieuwe uitvindingen zien zoals Beiers bier. Daarnaast voor het eerst werd een telefoon gedemonstreerd op de tentoonstelling 1883.

Jaren die ook Geen Lieverdjes Waren - JGLW

We zijn ongeveer halverwege 2020 en we kunnen nu eigenlijk al wel zeggen: dit jaar gaat de geschiedenisboekjes in als een venijnig jaar. Ieder jaar heeft natuurlijk z'n schaduwzijde, in JGLW bespreken Wouter Bouwman en Roelof de Vries de rafelrandjes van een jaar dat achter ons ligt.