Overlevenden vernietigingskamp Sobibor sloegen Nazi's met bijl dood

''Het was niet zomaar een concentratiekamp, maar een gruwelijk vernietigingskamp.'' Zo omschrijft documentairemaker Piet de Blaauw kamp Sobibor. ''Mensen die daar aankwamen, waren binnen een paar uur dood. Ze werden gelijk afgevoerd richting de gaskamers. In totaal zijn er ongeveer 170 duizend mensen vergast, waaronder 32 duizend Nederlanders. Er zijn maar 18 Nederlanders teruggekeerd, om maar aan te geven wat voor soort kamp dat was.''

Unieke verhalen Sobibor

In de nieuwe documentaire De Sobibor-tapes vertellen overlevenden over de legendarische opstand. Dat zijn hun verhaal konden doen, is te danken aan kamp-overlevende Jules Schelvis die in de jaren '80 met een eenvoudige camera al hun getuigenissen vastlegde. ''Het unieke aan de interviews is dat ze van minuut tot minuut vertellen wat daar gebeurd is'', legt Piet de Blaauw uit. ''Hoe ze het kamp binnenkwamen, hoe het leven er was en dat ze daarna realiseerden dat ze weg moesten. Al die mensen vertellen wat hen overkomen is. Ik had dit nog nooit zo gezien.''

In de tapes vertellen mensen dat ze verbaasd waren dat Sobibor een vernietigingskamp was, vertelt De Blaauw. ''Het zag er bijna idyllisch uit. De Duitsers hadden het vol gezet met vriendelijke huisjes en bloemen. Dat alles om de illusie in de stand te houden dat ze gingen werken. Veel mensen dachten dat ook. Juul Schelvis nam zelfs een gitaar mee. Maar vervolgens opende de hel zich.''

De legendarische opstand

De opstand vond plaats in 1943 toen een kleine groep, die wel moest werken, zich realiseerde dat ze de dood tegemoet gingen. ''Ze moesten de machinerie gaande houden, het smerigste werk wat je je kunt verzinnen.'' Na een paar mislukte pogingen kwamen er Russische soldaten bij die wél de kennis hadden om in opstand te komen. ''Een Russische militair heeft de strategie bedacht dat ze eerst een paar Nazi's zouden uitschakelen en daarna massaal zouden uitbreken. Zo is het ook gegaan. Dat is waarschijnlijk de reden geweest waarom het in Sobibor wel gelukt is om te overleven.''

Een van die overlevenden is Chaskiel Menche, wiens vrouw, kind en moeder zijn vermoord door Nazi's, vertelt De Blaauw. ''Hij en de andere overlevenden sloegen Nazi's met een bijl dood. Dit is voor mijn vrouw, dit is voor mijn kind, dit is voor mijn moeder en dit is voor het Joodse volk, riep hij.''

De documentaire De Sobibor-tapes wordt woensdag 27 januari op NPO 2 uitgezonden, en is nu ook online te zien op NPO Start.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, abonneer je op de podcast, of volg het programma via Facebook en Twitter.