'Naarmate ik ouder word, voel ik dieper de schok van de Holocaust'

Schaduw van de oorlog

De mensen die de oorlog als volwassene hebben meegemaakt, zijn zo langzamerhand wel een heel klein groepje geworden. Wie als kind door de oorlog kwam behoort tot een categorie die bij de covidvaccinatie voorrang heeft. Dat zijn er nog best veel. Mijn omvangrijke generatie groeide op in de schaduw van de oorlog. Wij kregen de verhalen erover te horen. Of juist niet. Dat was ook erg. De oorlog was een permanent achtergrondgeluid. Hij dreunde hoorbaar na. Wij jongeren keken niet graag terug. Hou nou eens op over die oorlog! Wij waren met de toekomst bezig.

Juist, terwijl wij opgroeiden kreeg het verhaal over oorlog en bezetting meer en meer focus in boeken en films. Meer details, meer overzicht, meer afstand. Het verhaal van de heroïsche veldslagen ging binnen het patroon van alle oorlogen vallen. De verslagen van de Napoleontische veldtochten. De loopgravenverhalen uit de Eerste Wereldoorlog. De bijna vanzelfsprekende slachting die oorlog is, was van een verbijsterende gemakzucht: een leven had geen waarde, tenzij het werd gegeven. Maar het verhaal van de holocaust werd steeds pregnanter en uitzonderlijker. Onbegrijpelijker. Het is van een andere orde dan oorlog.

Holocaust

Ik merk dat ik, naarmate ik ouder word, daar dieper de schok van voel. Hoe was het mogelijk, welke zieke geest had het uitgedacht en vond zo veel aanhangers en uitvoerders? Hoe konden Nederlanders toekijken terwijl hun landgenoten, vrienden, buren, uit hun huizen werden gehaald en afgevoerd? Dat men nog niet wist wat er met hen zou gebeuren, maakt het niet begrijpelijker. Angst, ja. De februaristaking na de razzia's werd bruut onderdrukt. Het gemeentebestuur riep op het werk te hervatten. Ja. Maar toch.

Het lezen van de beknopte en nuchter vertelde biografieën van de afgevoerde mannen op de site van het stadsarchief en in het boek van Wally de Lang is bijna niet te doen. Het snijdt me door de ziel. Hoe komt het dat mijn jongere ik de historische feiten leerde kennen, de verhalen las, de geschiedenis bestudeerde en ja, uiteraard verafschuwde, alles niettemin accepteerde als onderdeel van het verleden? Maar dat mijn oudere ik opeens naast de mannen staat die bijeen zijn gedreven op het Jonas Daniel Meijerplein, en bij de vrouwen die vanachter het raam zien hoe hun mannen worden weggevoerd.

Hoe komt het dat ik nu pas een glimp van de radeloosheid voel die de overlevenden moeten hebben gevoeld en weggestopt, omdat het te groot en te diep is. Komt het omdat bij het ouder worden de huid dunner wordt? Of is het iets van mijn generatie, die geboren werd in de stille schaduw van de oorlog waarin al de verhalen onhoorbaar klonken en rond zongen, en verdwijnt het vermogen dat te voelen bij jongere generaties. Het is als met zoveel zaken: ik weet het niet.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, abonneer je op de podcast, of volg het programma via Facebook en Twitter.