In 1920 verdween ons buurland Neutraal Moresnet van de kaart

Neutraal Moresnet was een ministaat vlak onder Vaals. Na de val van Napoleon, tijdens het congres van Wenen (1814-1815), werden de grenzen van Europa opnieuw verdeeld. In de herverdeling werd een paragraaf besteed aan de grenzen van Pruisen en een ander deel omschreef waar de grens van Nederland liep. Maar, als de teksten naast elkaar werden gelegd, klopte de verdeling niet. Tussen de grenzen bleef een gebied 'over'.

Tussen de grens van Pruisen en van Nederland lag een gebied waar zich de belangrijkste zinkmijn van Europa bevond en die mijn wilde iedereen hebben. Inge Helge, werkzaam bij het museum 'Vieille Montagne' (vernoemd naar de mijn), legt uit dat het overgebleven gebied werd omgedoopt tot Neutraal Moresnet, "want ze wilden het gebied neutraal houden en gingen het daarom samen beheren."

De kunst van op tijd komen in Neutraal Moresnet

In het begin had Neutraal Moresnet 256 inwoners, maar tegen 1914 was dat aantal gegroeid tot 5000. Het gebied was aantrekkelijk om te wonen, onder andere omdat de mijn voor veel werk zorgde.

Nieuwe landen krijgen te maken met verschillende problemen. Een daarvan is tijd. In Neutraal Moresnet werd er een sport van gemaakt om op tijd te komen, want dat was nagenoeg onmogelijk. De kleine staat had drie officiële tijden: de Pruisische, de Nederlandse en de Belgische. Helge: "Tussen de Belgische en de Pruisische was een uur verschil en tussen de Nederlandse en de Belgische dan weer 20 minuten. Dat maakte natuurlijk iedere afspraak moeilijk."

Als je Neutraal Moresnet binnenkwam, stond daar een toren met drie klokken met alle drie de tijden. Iedereen wilde zijn wetgeving houden, niemand wilde concessies doen. Dus het niet op tijd kunnen komen werd de norm.

Wetgeving, belasting en smokkelen met alcohol

Niet alleen de tijd, ook de wetgeving in Neutraal Moresnet was een heikel punt. "De wetgevingen van beide landen telden niet", vertelt Helge, dus besloten ze terug te vallen op de eerdere wetgeving, de Code Napoleon. "Maar die was wel erg verouderd", zegt Helge. "Dus je mocht kiezen waar je naar de rechtbank ging. En voor de rechter was het ook een groot probleem want de wetgeving die hij moest toepassen werd nergens meer gebruikt."

Daarnaast waren de belastingen laag in paradijs Neutraal Moresnet en dat trekt natuurlijk ook weer allemaal mensen aan. Helge: "Alle nieuwe belastingen zijn niet toegepast in Neutraal Moresnet. Bijvoorbeeld de belasting op alcoholproductie bestond er niet. Dus ja, dan kun je wel bedenken dat er veel gesmokkeld werd, vooral met alcohol. En de inwoners gingen daar inkopen doen waar het het goedkoopst was."

Onafhankelijkheid door postzegels

Het kleine staatje onder Vaals was niet onafhankelijk maar stond onder beheer van andere landen. Dat was niet voor iedereen genoeg, de arts van de mijn wilde graag onafhankelijk worden. Dat wilde hij bereiken door middel van postzegels. "Maar die zijn direct verboden", vertelt Helge. En met de onafhankelijkheid lukte het niet. Erger nog, het land werd in 1920 opgedoekt.

Onderdeel van België

Helge: "Met het verdrag van Versaille werd vastgelegd dat het Belgisch grondgebied werd. Na de Belgische revolutie is het eigenlijk de grens met België geworden. Daardoor hoorde het al bij België en ook de mijn was door hen beheerd."

Ondanks dat tot 1920 Nederland niet een drie- maar vierlandenpunt had, kennen velen de geschiedenis van Neutraal Moresnet niet. Helge denkt dat het verhaal van het kleine staatje is opgeslokt door de twee oorlogen: "Deze periode gingen de historici, terecht natuurlijk, naar de grote oorlog en niet zozeer naar Neutraal Moresnet. Ook na de oorlog heeft de bevolking behoefte aan toekomst."

In het museum Vieille Montagne wordt de geschiedenis van Neutraal Moresnet in leven gehouden. Een aantal postzegels, grensstenen en sporen van de mijn zijn daar onder andere nog te zien.

Jaren die ook Geen Lieverdjes Waren - JGLW

We zijn ongeveer halverwege 2020 en we kunnen nu eigenlijk al wel zeggen: dit jaar gaat de geschiedenisboekjes in als een venijnig jaar. Ieder jaar heeft natuurlijk z'n schaduwzijde, in JGLW bespreken Wouter Bouwman en Roelof de Vries de rafelrandjes van een jaar dat achter ons ligt.