Een Afrikaan in Tilburg: het onwaarschijnlijke verhaal van Johannes Pauli

Een Afrikaan in Tilburg

De afgelopen weken kruisten nogal wat opmerkelijke grensgangers mijn pad. Mijn verhaal voor de Maand van de Geschiedenis over de Nederlandse kaapvaarder Jan Janszoon die zich bekeerde tot de islam en stierf als Murad Rais in Marokko, bracht me in contact met andere historische paradijsvogels. Een van hen wil ik hier aandacht geven, omdat zijn aanwezigheid ons iets vertelt over de plooibaarheid van de mens.

Zijn Afrikaanse naam geeft de geschiedenis niet prijs, wat de bronnen vertellen is dat hij bij zijn overlijden in 1819 Johannes Pauli heette. Onder die naam werd hij op 18 april 1779 gedoopt in de Nederlands Hervormde Kerk in Tilburg.

Ik moest twee keer achter mijn oren krabben toen ik over Pauli las. Een man van drie continenten, die een verandering doormaakte waar drie mensenlevens niet genoeg voor zijn. Hij werd geboren aan de beruchte slavenkust van Guinee, verkocht aan slavenhandelaren en naar Suriname gebracht.

'Zwarte bediende'

Maar hoe komt een Afrikaan in Tilburg terecht? Voor het antwoord moeten we te rade gaan bij zijn eigenaar, David Thomas Peneaux, die hem van de plantage van zijn ouders in Suriname meenam naar Brabant.

De kans is echter groot dat Pauli diende als statussymbool, een zwarte bediende gaf aanzien. Er waren in de 18^e eeuw honderden zwarte bedienden in Nederlandse huishoudens in dienst. Maar bediende bleef Pauli niet lang. Na zijn gereformeerde doop komt hij te werk bij de welgestelde notaris Bles. In 1787 trouwt hij met Anneke van der Schans. Er is dan al uit eerder contact een kind geboren. Op de vraag aan de moeder van de bruid of ze instemde met het huwelijk kwam geen antwoord, slechts stilzwijgen.

Ondervorser

Door toetreding tot de kerk en zijn huwelijk komt Pauli’s leven in een stroomversnelling. En dient zich nog een transformatie aan. In Hilvarenbeek, waar hij inmiddels met zijn gezin is neergestreken, krijgt hij de baan van ondervorser; dat is handhaver van de openbare orde en ook deurwaarder als het moet. Ik stel me de zwarte hand van Pauli voor die hard op de houten deur van een achterstallige betaler klopt.

Zijn collega-ondervorser met wie hij optrekt is trouwens ook een vreemdeling, een Duitser. De lokale bevolking heeft een schurfthekel aan de Duitser en de Moor. De hoeveelheid racisme die Pauli heeft moeten ervaren; ik kan me er geen voorstelling van maken. Als er vechtpartijen zijn, komt Pauli tussen beiden. Zo treffen we hem in 1808 bij de viering van de verjaardag van de koning op de vloer van een café aan, neergeslagen door een dronken gast.

In 1813 is hij opgeklommen tot gemeenteveldwachter. Een functie die hij, zo verhalen de bronnen, ''met alle vlijt en nauwkeurigheid waarneemt''. Pauli liet bij zijn overlijden geen bezittingen na. Wel zes kinderen waarvan de nazaten nog altijd rondlopen in Nederland.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, of volg het programma via Facebook en Twitter.