Totale anarchie in Albanië door gigantisch schandaal in 1997

De Albanezen zelf noemden de obscure fondsen niet 'piramidefondsen' maar dat is de naam die wij later eraan hebben gegeven. Die naam wordt gebruikt voor financiële instellingen die voortdurend nieuw geld nodig hebben om de mensen die een rekening bij hen hebben, rente te kunnen geven. "Dat is ook precies wat het was", vertelt Van Os. "Voor de mensen waren het banken."

'Hoe lijp kun je zijn om daarin te geloven?'

Albanië was het meest hermetische afgesloten communistische land van Europa. De markt was daar compleet aan banden gelegd. "Dus zij wisten niet meer wat handel was en wat markt betekent", legt Van Os, "dus dachten zij 'fantastisch, we zijn kapitalistisch nu', je geeft je geld aan die vriendelijke man of vrouw - het waren namelijk allemaal charismatische mensen - en je krijgt enorme rente ervoor terug."

Die rente werd ook steeds meer. Op een gegeven moment was het 20 tot 30 procent zelfs. "Het rare is, ik dacht aanvankelijk, hoe knetter lijp of maf kun je zijn om daarin te geloven? Maar dat is niet helemaal eerlijk want de overheid steunde het, maar ook wij, de internationale gemeenschap", zegt Van Os.

Van Os: "Het was de jaren '90 en het communisme had verloren, was het idee, en de IMF (Internationaal Monetair Fonds .red) geloofde enorm in deregulering, liberalisering." Dus Albanië zei, 'prima, wij doen het helemaal zonder regels'. De nationale bank in Albanië had ook geen controle op financiële instellingen, dus niemand kon worden teruggefloten bijvoorbeeld.

Geen economische waarde

De fondsen moesten aan de lopende band nieuwe mensen werven om een rekening te openen en politici moesten worden betaald, als smeergeld. Van Os: "En een aantal eigenaren van die fondsen zijn gevlucht met enkele miljoenen bij zich."

Op een gegeven moment ging het mis met de piramidefondsen. "Het geld werd niet zo besteed dat er weer economische waarde gecreëerd werd", vertelt Van Os. "Het werd uitgegeven, en dat was natuurlijk niet genoeg want er gebeurde niets rendabels mee. Dus dan gaat het op een gegeven moment mis." Albanië was straatarm en de fondsen konden op een gegeven moment niets meer uit de samenleving halen.

In een sneltreinvaart ging het de verkeerde kant op met de piramidefondsen. "De regering had zich heel erg vereenzelvigd met de fondsen, één daarvan was zelfs de sponsor van de regeringspartij. Kortom: mensen richtten hun woede op de regering. Het land werd altijd al bestuurd door 'bazen'. Dus, gaat er iets mis, dan stel je de baas aansprakelijk", aldus Van Os.

3,5 miljoen handgranaten

Een boze menigte vulde de Albanese straten en er wordt geplunderd, onder andere bij wapendepots. "Er waren 3,5 miljoen handgranaten in handen van burgers gevallen, en een miljoen landmijnen en nog ongelofelijk veel kalasjnikovs", vertelt Van Os. Toen kwam er een vredesmissie van de VN naar Albanië, vooral om die wapens van de straten te halen.

De vredesmissie, het aftreden van de president en de verkiezingen onder auspiciën van de internationale gemeenschap kregen de geest weer in de fles in Albanië. Althans, in Tirana, vertelt Van Os, "er zijn plaatsen waar jaren lang gangs de macht over hadden genomen." En het geld dat in de fondsen was gestoken? Dat zagen de inwoners nooit meer terug.

Jaren die ook Geen Lieverdjes Waren - JGLW

We zijn ongeveer halverwege 2020 en we kunnen nu eigenlijk al wel zeggen: dit jaar gaat de geschiedenisboekjes in als een venijnig jaar. Ieder jaar heeft natuurlijk z'n schaduwzijde, in JGLW bespreken Wouter Bouwman en Roelof de Vries de rafelrandjes van een jaar dat achter ons ligt.