Waarom de term 'Gouden Eeuw' plots niet meer mag

Geen gouden eeuw

Op de site van de Leidse Universiteit las ik het zinnetje 'geschiedenis is een mijnenveld'. Dat lijkt me een juiste observatie. Dat mijnenveld ligt er nog niet zo lang. Uiteraard waren er in het verleden beleefde schermutselingen tussen historici met verschillende kijk op bepaalde zaken vanuit hun achtergrond of hun specialisme, maar wie zich nu als grootgebruiker van geschiedenis op het geliefde terrein waagt riskeert op onverwachte momenten afgerukte lichaamsdelen te zien.

Het is even wennen om de storm van verse verontwaardiging in het gezicht te voelen over zaken die sinds jaar en dag bekend en beschreven zijn. Symbool van de woede is de kwalificatie Gouden in combinatie met de zeventiende eeuw. Voor velen was het geen tijd van voorspoed maar van knechting en onderdrukking. Gouden eeuw mag dus niet meer. Het mag ook niet ironisch, want niemand begrijpt ironie. Het zijn de vormende jaren van onze republiek. We grijpen er telkens weer op terug om te verklaren wie we zijn. Elke generatie historici deed er zijn plasje over.

Toen ik twintig jaar geleden voor een roman over slavernij en de nawerking ervan in het heden een studie maakte van slavernij had ik geen enkele moeite relevante en interessante literatuur te vinden over het onderwerp. Ook veel directe bronnen waren beschikbaar. Ik wijs op The interesting narrative of the life of Olaudah Equiano, de autobiografie van een tot slaaf gemaakte Ghanees, die ook in Nederlandse vertaling verscheen.

Slavernij als misdaad en als bron voor racisme staat nu volop in de belangstelling. Het verwijt is dat er onvoldoende aandacht wordt besteed aan de schaduwzijden van onze geschiedenis. De feiten waren bekend, wat wordt toegevoegd is het morele oordeel niet alleen over de feiten maar ook over de mate van bekendheid die de feiten hebben gekregen. De erkenning van dat tekort is niet genoeg. De woede is niet bekoeld. Hij is pas goed ontvlamd. Vandaar dat mijnenveld.

Wat zegt die plotselinge ontdekking van het bekende? Het zegt dat nieuwe groepen toegang kregen tot het materiaal. Deels is dat te verklaren uit een hoger opleidingsniveau en deels door digitalisering van bronnen. De nieuwe perspectieven op de feiten en verhalen zijn van grote waarde. Accenten worden gezet, interpretaties toegevoegd.

Met de veranderingen in het heden verandert de kijk op de geschiedenis mee. Het is een open deur. De naakte gestalte van de zeventiende eeuw werd eerst aangekleed met de zwarte lakense jas van de zelfvoldane burgerij, vervolgens omhuld met het goud van de verheerlijking van de natie, toen wetenschappelijk verantwoord voorzien van linten vol cijfers en feiten, daarna verpakt in de verontwaardigde spandoekkreten van demonstranten en tenslotte - heel veel later - zal het geheel worden omgeven door de lijkwade van de vergetelheid.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, of volg het programma via Facebook en Twitter.