'Politici zijn zakkenvullers.' Historicus onderzoekt of dit sentiment klopt

In het jaar 1874 beschuldigde parlementariër Samuel van Houten zijn mede-Kamerleden. Ze zouden de invoering van de inkomstenbelasting tegenhouden voor hun eigen portemonnee. "Mijn analyses laten zien dat de prikkel van het eigenbelang zodanig sterk was, dat sommige stemmingen voor inkomstenbelasting afgewezen werden door het parlement", zegt historicus Bas Machielsen die onlangs promoveerde op dit onderwerp.

Van Houten noemde zijn mede-Kamerleden oligarchen en dat blijkt ook uit onderzoek van Machielsen. Volgens hem waren de financiële prikkels in die tijd zo sterk dat ze de ideologische prikkels domineerden.

Vermogende politici

Dat kwam mede door de inrichting van het kiesstelsel en het feit dat in die tijd eigenlijk alle parlementariërs tot de elite behoorden.

Vanaf 1880 veranderden de samenstelling van de Kamer in democratische zin, legt Thorbecke-kenner Remieg Aerts uit. Het is de tijd van de industrialisatie en Nederland veranderde in rap tempo: steden groeiden razendsnel en ook de bevolking veranderde. Er ontstond een proletariaat.

Hervormingen

Met het breder wordende electoraat werden er ook minder vermogende politici gekozen, zegt Machielsen. "Armere politici hadden minder sterke prikkels om hervormingen tegen te houden." Daarnaast verschijnen de eerste politieke partijen die volgens Aerts grote invloed hebben gehad op het stemgedrag en de samenstelling van de Kamer.

"Er ging een disciplineerde functie van de partijen uit en er wordt meer gestemd vanuit een ideologie." Dit is volgens hem ook de tijd dat men meer gaat nadenken over handelen voor het nationaal belang.

Afspiegeling samenleving

In de jaren daarna wordt de Kamer steeds meer een afspiegeling van de samenleving. In 1885 neemt er voor het eerst een arbeider in de Kamer plaats. "En we weten dat in de tijd van het interbellum de Kamer representatiever was dan tegenwoordig", zegt Aerts. "Er waren toen relatief veel mensen vanuit de vakbonden in de Tweede Kamer aanwezig."

Tegenwoordig is 95 procent van de Kamerleden hoogopgeleid. "Het wordt ook wel een diplomacratie genoemd", zegt Aerts. "In dat opzicht is de Kamer nu minder representatief."

Conclusie

Hoewel veel parlementariërs vanuit eigenbelang stemden bij fiscale wetgeving, ontdekte Machielsen dat de sterkste drijfveer van politici uiteindelijk niet alleen maar financieel gewin was. Zo bezien is zijn conclusie een opsteker voor het nationaal belang. "De sterkste drijfveer van politici toen en nu is ideologie. Dat was en is de sterkste motiverende factor."