Helpt of hindert onze Nederlandse volksaard tegen de coronacrisis?

Volksaard

Volgens Joep Leerssen is de volksaard een ideaal, een sprookje. Bovendien is het ook nog eens schadelijk in een tijd waarin we ons zoveel mogelijk bij de feiten moeten houden. "Het probleem is dat je complexe zaken lijkt te verklaren, maar daar alleen een soort grabbelton aan makkelijke anekdotes voor inzet. Je ziet dat er in Spanje een groot probleem is met de pandemie. Dan ga je denken: 'wat weet ik van die Spanjaarden af? Ja, het zijn van die stierenvechters en ze zijn trots. Dus dat zal wel de verklaring zijn waarom ze dat probleem hebben.' Je valt terug op stereotyperingen en probeert daar een oorzakelijk verband mee te maken."

Waar komt die volksaard vandaan? "De mens heeft te allen tijden de neiging om vreemdelingen vreemd te vinden. Het is de gedachte dat mensen die van elders komen een beetje raar zijn. In het 17e -eeuwse Europa werden bijvoorbeeld alle Belgische moppen aan elkaar geklonken tot een systeem. Dat systeem van elk-volk-heeft-zijn-eigen-temperament gaf aanleiding tot het begrip nationaal karakter. En dat wordt gezien als motivering waarom mensen zich gedragen zoals ze doen."

Op die manier werd volksaard de identiteit, vertelt Leerssen. "Het Nederlanderschap wordt dan vastgeklonken aan: 'je bent zus of zo'. De Duitsers zijn rottweilers, de Fransen zijn poedels en de Nederlanders zijn keeshonden. Elk volk heeft zijn eigen temperament."

Was dat te allen tijde dat we ons nuchter vinden? "Het Nederlanderschap is een optelsom van alle volkeren waar we een hekel aan hebben gehad. In de 17e-eeuw hadden we een hekel aan de Spanjaarden, in de 18e-eeuw een hekel aan de Fransen en daarna een hekel aan de Duitsers. Wat als resultaat uit al die afscheidingen tegenover anderen is overgebleven, dat is dan het Nederlanderschap."

De Völkertafel is een 18-eeuwse schilderij waarop een aantal Europese volkeren is afgebeeld, aangevuld met stereotiepe beschrijvingen. Bron: Wikimedia Commons

'Eigenwijze Nederlander'

Bron: NOS/VVD

Premier Rutte wees in zijn laatste persconferentie over de coronacrisis op de 'eigenwijze Nederlander'. Wat is daar mis mee?

"Politici proberen een boodschap aan de man te brengen, door te zeggen: 'wij met z’n allen delen deze gezamenlijke gevoelens, dus geloof mij maar als ik dit zeg.' Je probeert de welwillendheid van je publiek te claimen door op die manier gezamenlijkheden te benoemen."

"Als een politicus het gaat hebben over onze volksaard dan weet je dat er complexe dingen geponeerd worden, als een vanzelfsprekendheid waar je verder niet over hoeft na te denken. Daarmee legitimeer je een foute manier van denken."

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, abonneer je op de podcast, of volg het programma via Facebook en Twitter.