Sana Valiulina: gemeenschappelijke woning geen oplossing voor woningnood

Met een eigen peertje

Na de Russische revolutie van 1917 vond er een ongekende verkamering plaats in het land. De riante bourgeois appartementen werden opgesplitst in kamers om er de nieuwe mensen in te huisvesten die massaal van het platteland naar de steden trokken. Zij gingen de nieuwe wereld bouwen. De Russische equivalent voor 'verkamering' is ‘verdichting’. De vroegere eigenaren die bij de oude verrotte wereld hoorden vluchtten naar het buitenland, werden terechtgesteld, weggejaagd of anders verbannen naar één kamer in hun eigen huis.

Het kapitalistische bezit werd door de eerste proletarische staat onteigend, verkamerd en herverdeeld volgens de criteria van de klassenstrijd, oftewel volgens het principe van ‘de laatste zullen de eersten zijn’. Zo is de legendarische ‘gemeenschappelijke woning’ geboren, een van de onvergetelijke symbolen van de Sovjet-Unie alsook een onuitputtelijk onderwerp voor talloze tragikomische literaire werken en filmkomedies.

Oh, die gemeenschappelijke keuken waar de naastenhaat welig tierde compleet met spugen in een soeppan van je buren, het jatten van het vlees uit de braadpan, en met een rij koelkasten die ieder van een eigen hangslot waren voorzien. Oh, die smerige badkamers en wc’s waar men iedere keer met zijn eigen peertje indook om de gloeilamp te sparen, die waren duur en moeilijk te krijgen. Maar natuurlijk werd er ook ruimschoots lief en leed gedeeld – weer zo’n onuitputtelijk onderwerp voor Sovjetfilms waar men thans met betraande ogen naar zit te kijken, smachtend naar die goede oude tijden.

Voor een mooiere kamer was de nieuwe mens in de Stalin tijd bereid om zijn buurman te verklikken, omdat deze bijvoorbeeld een krant met een foto van Stalin erin voor de aardappelschillen had gebruikt. Twee vliegen in een klap: een volksvijand ontmaskerd en je mocht naar een gedroomde kamer doorstromen.

Gemeenschappelijke woning

Ook mijn vader is opgegroeid in zo’n gemeenschappelijke woning: met zijn zevenen in een kamer van 20 vierkante meter. Zij hadden nog geluk dat ze dat appartement met hun familie deelden, omdat het huis in het centrum van Moskou vóór de revolutie eigendom was geweest van zijn oom, die daar mocht blijven wonen.

Later begon men langzaamaan naar de nieuwbouwwijken te verhuizen, naar huizen met een eigen keuken en sanitair, maar de woningnood bleef de gewone Sovjet mens teisteren. Hoeveel huwelijken zijn niet gestrand omdat het jonge stel tot in de lengte der dagen bij zijn of haar ouders in die krappe flatjes moest blijven wonen. Vooral de schoonmoeders waren berucht. En met name die van de kant van de vrouw.

Er ontstond een hele folklore met die schoonmoeder in de hoofdrol. Het leek alsof geen enkele schoonmoeder in de Sovjet-Unie haar schoonzoon goed genoeg vond voor haar dochter. En natuurlijk was die zwendelaar met haar getrouwd alleen maar vanwege die woonruimte. De permanente woningnood haalde kortom het slechtste in de mens naar boven. Precies zoals Woland, de barmhartige duivel uit de roman De Meester en Margarita van Michail Boelgakov , die incognito het rode Moskou bezoekt, het verwoordt: 'Ach het zijn gewoon mensen zoals de mensen altijd al zijn geweest, ze houden van geld en ze zijn lichtzinnig… Maar door de woningnood zijn ze totaal verpest.'

Communisme en neoliberalisme. Klassenstrijd en mammon. Deze twee ideologieën lijken tegenpolen, maar komen in de praktijk verdacht dicht bij elkaar. Elites die voor zichzelf een luxueuze bubbel scheppen en de rest mag stikken in zijn verkamerde woning.